Ceremi Blek (tarixçi)
| Ceremi Blek (tarixçi) | |||
| Doğum tarixi | 30 oktyabr 1955 | ||
| Doğum yeri | London | ||
| |||
Ceremi Blek (30 oktyabr 1955) — Britaniya tarixçisi, yazıçısı və Exeter Universitetinin keçmiş tarix professorudur. O, Filadelfiyadakı Xarici Siyasət Tədqiqat İnstitutunda Amerika və Qərbin Öyrənilməsi Mərkəzinin baş əməkdaşıdır.
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
A
[redaktə]- Ağıl maarifçilik mütəfəkkirlərinin həm məqsədini, həm də fəaliyyət metodunu müəyyən etmişdir.
- Ardıcıl İslam cəmiyyətlərinin davamlı dinamizmi yeni qul mənbələrinə səbəb olan yeni fəthlər yaratdı. Beləliklə, İslam dünyasının şərq ucunda, Kabulun cənub-qərbində, imperiyası Oxus çayından Hind çayına qədər uzanan Qəznəli Mahmud (971–1030) 990-cı illərdən başlayaraq Şimali Hindistana çoxsaylı basqınlar etdi. 1021-ci ilə qədər şərqdə hindlilərin Sahi əyalətini ilhaq etdi. 1022-ci ildə Qanq vadisindən çox aşağıya və 1026-cı ildə Qucarata qədər uzanan hücumlarında dini amillər rol oynadı. Salnaməçilər onun 1024-cü il kampaniyasının 100.000-dən çox qul verdiyini iddia edirdilər. Bu hücümlar Orta Asiya, Fars və İraqa böyük qul ticarətini təmin etməklə yanaşı, orduya sərvət gətirirdi. Çurid sultanı Muizzü-Dinin hərbi köləsi olmuş Qutb-ud-din Aybək tərəfindən qurulan Dehli sultanlığı (1206–1526), buna görə də bəzən Qullar sülaləsi olaraq adlandırılır, öz növbəsində türk dilindən istifadə edirdi. Orta Asiyadan olan qul əsgərlər və yerli hindli əsgərlər onun ordusunun əsasını təşkil edirdi. Bu sultanlıq Hindistanda genişmiqyaslı qul basqınlarında iştirak etdi…. Şərqi Hindistanda (İndoneziya) Bali adası müsəlman dünyası üçün hind qullarının mənbəyi idi… Moğolların və Dekan sultanlıqlarının Hindistana etdiyi kampaniyalar zamanı bir çox hind qulları Orta Asiya ölkələrin və Farslara satıldı… Hindistanda Moğollar üsyançıları və üsyançı hesab edilənləri, məsələn, 1632-ci ildə Benaresdə olduğu kimi prozelitizm cəhdlərini rədd edən hindliləri əsarət altına aldılar. Yürüşlər zamanı ələ keçeilən qullar çox vaxt qoşunlara istifadə etmək və ya satmaq üçün verilirdi. Köləlik həm də vergi və kirayə haqqını ödəyə bilməyən kəndlilərin taleyi idi, bunun nəticəsində kişilər, qadınlar və uşaqlar çox vaxt müsəlman ağalarına satılırdı. Hindistanda daha cənubda, quldarlıq Dekan sultanlıqları, xüsusən Bijapur və Qolkonda tərəfindən müxalifəti yatırmaq üçün istifadə edildi. Bu böyük müsəlman dövlətləri Hindistanın cənubunda geniş kampaniya apararaq Buddistləri, Hindliləri və başqalarını əsarət altına aldılar. Beləliklə, 1640-cı illərdə Golconda Vijayahagara və Bijapur əyalətinin çox hissəsini, Mysore əyalətini ələ keçirdi. Bununla belə, 1680-ci illərdə Bijapur və Qolkonda Dekan sultanlıqlarının Moğolların fəthi orada hərbi köləliyin sona çatmasına səbəb oldu… Hindistan həm də qul mənbəyi idi, məsələn XVII əsrin ortalarında məcburi əməyin tətbiqi nəticəsində Hollandiyanın idarə etdiyi Şri Lanka sahillərindəki plantasiyalara indistandan xeyli qul köçürüldü.
- Köləliyin Qısa Tarixi: Yeni Qlobal Tarix (2011)
İ
[redaktə]- İslam hüququ monolitlikdən uzaq idi, fərqli məktəblər rəqabət aparan hesablar verirdi. Buna baxmayaraq, qeyri-müsəlman hakimiyyəti altında yaşayan qeyri-müsəlmanların asanlıqla müsəlmanlar tərəfindən əsarət altına alına bilməsi və onların statusunun miras qalması razılaşdırıldı, baxmayaraq ki, sahibləri qullarını azad edə, həmçinin vəsiyyət edə, sata və qul verə bilərdi. Bununla belə, ortodoks müsəlmanlar arasında belə, qulların yalnız fəthlə düzgün təminat altına alındığı anlayışı çox uzaq olsa da, müsəlman hakimiyyəti altında yaşayan qeyri-müsəlmanlar əsarətdən qorunmuş, xristianlar və yəhudilər kitab əhli kimi qəbul edilmiş və beləliklə müsəlmanlarla əlaqəli və seçki vergisi ödəməklə dini azadlıqdan istifadə etmək üququna malik idilər. Belə ki, müsəlman cəmiyyətləri qul əməyini təmin etmək məqsədilə öz nəzarətləri altında olan əhalinin əsas hissəsini cəlb edə bilmədilər və qul ticarətinə arxalanmalı oldular. Hindistanda İslam hökmdarları, məsələn, Dehli sultanlığının sultanları (1206–1526) əsarətdən həm gəlir əldə etmək, həm də vergi ödəməmək üçün cəza forması kimi istifadə edirdilər. Fiskal amillər ön plana çıxdı və ərazi genişlənməsi qismən qul satışı hesabına maliyyələşdirildi.
- Köləliyin Qısa Tarixi: Yeni Qlobal Tarix (2011)
M
[redaktə]- Maarifçiliyə daha çox vahid intellektual hərəkat kimi deyil, müəyyən bir tendensiya — hadisələri tənqidi təhlil etmək və onları ağıl meyarlarına təqdim etmək meyli kimi yanaşmaq lazımdır.
- 1917-ci ilin əvvəlindən kommunistlər utopik bir ideologiyaya, ifrat, mütəşəkkil zorakılığa, ateizmə, Maarifçiliyin hökmlərini rədd etməyə xidmət edən fərdin yenidən müəyyən edilmiş məkanına və əvvəlki Rusiya tarixinin rədd edilməsinə inanırdılar. Vətəndaş Müharibəsi və 1920-ci illərdə Pravoslav Kilsəsinə xidmət edən on minlərlə keşiş və rahibin öldürülməsi, kilsələrin, monastırların və müqəddəslərin məzarlarının təhqir edilməsi və dağıdılması ilə əzildi. Nəticədə Rusiyanın real və mənəvi mənzərələri və insanların psixoloji həyatı dəyişdirildi. Buna görə də, kommunizm özünəməxsus şəkildə Avropa və Şimali Amerikada bu şəkildə açıq şəkildə ifadə edilmiş və ya edilməmiş "Qərb Sivilizasiyası" anlayışına qarşı böyük bir sivilizasiya problemi təşkil etmişdir. Bu sivilizasiya Xristianlığa çox borclu idi və liberalizmə və tolerantlığa böyük əhəmiyyət verirdi. Bu nöqteyi-nəzərdən, həm rus avtoritarizminin yenidən konseptuallaşdırılmasına, həm də yeni, totalitar ideologiya və praktikaya əsaslanan kommunizm öz göstərişləri, məqsədləri, metodları və gözlənilən nəticələri ilə əks-sivilizasiya probleminin əsasını qoydu.
- Soyuq Müharibə: Hərbi Tarix (2015)
- 1920-ci ildə Polşaya hücumdan geri çəkilsə də, 1921-ci ilin ortalarında Qırmızı Ordu Qafqazda və Orta Asiyada müqaviməti dəf etdi. Bu münaqişələr böyük dövlətlərin rəqabəti ilə bağlı idi. Qafqazdakı münaqişə qismən İngiltərə ilə Sovet İttifaqı arasındakı mübarizənin bir nümunəsi idi. İngilislər Rusiya vətəndaş müharibəsində qısa müddət ərzində müstəqil olmuş Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstanı öz maraqları üçün İraq, İran (İran) və Hindistanda bufer kimi görürdülər və xammal mənbəyi kimi, xüsusilə Azərbaycan nefti və Gürcüstandan neftə çıxış əldə etmək istəyirdilər. 1918-ci ilin sonlarında ingilislər Qara dənizdəki Batumi limanına, Xəzər dənizində Bakının neft hasilatı mərkəzinə gedən dəmir yolunun son nöqtəsinə qoşun yeritdi. Bu ingilis geosiyasətinin və geostrategiyasının qurucusu hesab olunan Halford Con Makkinder tərəfindən müdafiə edilən bir öhdəlik idi. Torpedo silahlı sahil motorlu qayıqları qurudan Xəzər dənizinə göndərildi. Lakin həddən artıq çoxlu öhdəliklərin təzyiqi altında ingilislər 1919-cu ilin sonlarından öz qüvvələrini geri çəkdilər. Qafqaz respublikaları arasındakı parçalanmadan istifadə edən Sovetlər irəliləyərək 1920–1921-ci illərdə onları ələ keçirdi.
- Ceremi Blek , Soyuq Müharibə: Hərbi Tarix (2015)
- 1750–1900-cü illər arasında İngiltərə həm ərazi, həm də iqtisadi baxımdan dünyanın ən qabaqcıl gücünə çevrildi. İntellektual güc mərkəzi olan Britaniya həm də dünyanın çox hissəsi üçün nümunəvi siyasi sistemə çevrildi. Bu dəyişikliklər əlaqəli idi. Ərazi genişlənməsi xammal, bazarlar və məşğulluq təmin etdi və protestant yevangelizmi və liberal özünəinamla birlikdə Britaniyada sivilizasiyanın ən qabaqcıl nöqtəsində olmaq hissini təşviq etdi. Həqiqətən də imperiya sivilizasiyanın irəliləməsi üçün imkanlar yaratdığı üçün qismən dəstəklənirdi. Bu, təkcə Hindistanda dul qadınların yandırılması və ritual quldurluq, bütün dünyada köləlik və dəniz quldurluğu kimi qeyri-mədəni, eləcə də qeyri-xristian praktikalarına son qoymaqla həyata keçirildi.
- Kimlik Siyasəti və İmperiya Debatı, Quadrant, 27 iyun 2018.
- Müharibə Britaniya imperiyasının bağırsaqlarını parçaladı, onu resurslar və mənəvi cəhətdən zəiflətdi. İlk böyük itki İrlandiya oldu.
- Britaniya Adalarının Tarixi (1996)
S
[redaktə]- Separatçı millətçiliklər inkişaf etdikcə və getdikcə daha çox ifadə olunduqda, Sovet İttifaqının dağılmasının qarşısını almaq üçün Sovet dövlətinin geniş hərbi resurslarından istifadə etmək üçün uzunmüddətli cəhdləri olmadı. Artıq 1986–19877-ci illərdə hökumət Baltikyanı respublikalarda partiya liderlərini dəstəkləmək üçün güc tətbiq etməkdən imtina etmişdi. Böhran ən yüksək həddə çatdıqda, dövlətin bütövlüyünü qorumağa can atan sovet ordusunun əks-islahat cəhdləri Gürcüstanda (1989), Azərbaycanda (1990), Litvada (1991), Latviyada (1991) və Moldova (1992) davamlı və genişmiqyaslı olmadı. Bununla belə, bu addımlar kiçik miqyaslı idi və Sovet İttifaqı daxilində yaşayan, lakin Rusiyadan kənarda yaşayan, məsələn, 2014-cü ildə Krımda və Ukraynanın şərqində baş verən böhranlarda zamanı bu bölgələrdə yaşayan 25 milyon rusun Sovet İttifaqını müdafiə məqsədilə ciddi bir zorakı dəstək aksiyası da baş vermədi.
- Ceremi Blek, Soyuq Müharibə: Hərbi Tarix (2015)
T
[redaktə]- Tarix qismən nəsillər arasında etimaddır, bu günə şəxsiyyət və məna verməyə kömək edən zamanla və zamanla əlaqədir. Fərdlər, ailələr, icmalar və millət olaraq hamımızın zamanla mənası var. Ona görə də bu dəyərlərə, bu millətçiliyə qarşı çıxanlar tariximizə hücum edir, başqa ölkələrdə də belə edirlər.
- Kapitan Kukun heykəlini kəsən vandallar niyə yanılır, Daily Mail, 27 yanvar 2024.