Marselen Bertlo
| Marselen Bertlo | |||
 | |||
| Doğum tarixi | 25 oktyabr 1827 | ||
| Doğum yeri | Keçmiş VII arondisman | ||
| Vəfat tarixi | 18 mart 1907 | ||
| Vəfat yeri | Paris | ||
| Dəfn yeri | Panteon | ||
| |||
Marselen Bertlo (1827–1907) — Fransız kimyaçısı və fiziki kimyaçısı, kimyəvi mexanikanın banisi, bir çox üzvi maddələr, xüsusən də spirt və qarışqa turşusu sintez edən ilk şəxsdir; elmin nəzəriyyəsi və tarixinə dair fundamental əsərlərin müəllifi, ateist, Paris Elmlər Akademiyasının üzvü və Sankt-Peterburq Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, habelə müxtəlif illərdə Fransada Xalq Təhsili və İncəsənət Naziri, Fransanın Xarici İşlər Naziri.
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
B
[redaktə]- Beləliklə, bütün təbii karbohidrogenlərin sırf mineral yollarla istehsalını təsəvvür etmək olar. İstiliyin, suyun və qələvi metalların müdaxiləsi — nəhayət, karbohidrogenlərin birləşərək daha qatılaşdırılmış materialı əmələ gətirmə meyli — bu maraqlı birləşmələrin əmələ gəlməsini izah etmək üçün kifayətdir. Üstəlik, bu formalaşma davamlı olacaq, çünki onu başlatan reaksiyalar durmadan yenilənir.
- Bəşəriyyətin elmə borclu olduğu maddi uğurlar onun fəaliyyətinin nəticəsi olan faydaların ən kiçiyidir: o, misilsiz dərəcədə daha geniş bir sahəyə, mənəvi və sosial sahəyə hüquqi iddia irəli sürür.
- Biz alimlərə gəlincə, biz xalqın əsl dostuyuq, çünki biz öz əqidəmizlə, təhsilimizlə elmin qoyduğu və bu gün bütün dünyanın taleyini dəyişdirən qanunun quluyuq.
- Bu gün elm sürətlə dəyişir. Qaliley, Dekart, Nyuton, Lavuazyenin kəşf etdiyi fizika və mexanika qanunları sarsılmaz olaraq qaldı. Nəzəriyyələr, sistemlər, dil və simvolizm, şərhlər dəyişikliklərə məruz qalmışdır. 19-cu əsrin əvvəllərində təbiət elmləri sıxışdırılaraq son formaya salınmaq istəyirdi. Bu, dağılan bir illüziya idi: bütün köhnə nəzəriyyələr dəyişdirildi. Xəyali istilik mayesinə əsaslanan istilik nəzəriyyəsi öz yerini istiliyin mexaniki nəzəriyyəsinə verdi və bu, təbiətin bütün qüvvələrinin qarşılıqlı çevrilməsi ilə bağlı mövcud ideyalarımızın və sənaye tətbiqlərimizin əsasını təşkil etdi. İşıq və elektrik mayeləri haqqında əvvəlki nəzəriyyələr bu gün daha az əhəmiyyətli təkamül keçir. Görünməz şüalanmalar insanı nadir hadisələrdə gözlənilməz dərinlikləri təsəvvür etməyə məcbur edir. Maddənin təbiəti ilə bağlı fikirlərimiz belə dəyişməyə hazır görünür. Elm strukturları böyüdükcə dağılmır. Şübhəsiz ki, yeni mərtəbələrlə zənginləşir və daha yüksəklərə qalxdıqca ona daha geniş üfüqlər açılır.
E
[redaktə]- Elm bəşəriyyətin lütfkarıdır, onun sayəsində gec-tez hər bir mistik inancın tələbləri, bütün xurafatlar çökəcək.
- Elm bəşəriyyətin qaranlığa qərq olmuş beşiyindən başlayaraq əldə etdiyi bütün uğurların mənbəyi olmuşdur.
- Elm bizə iki nöqteyi-nəzərdən görünür: maddi və ya mənəvi sahədən asılı olmayaraq, bütün növ tətbiqlər üçün yeganə əsas kimi xidmət edən müsbət elm ilə birbaşa ümidlərimizi, yaradıcılığımızı əhatə edən ideal elm arasında fərq qoyuruq.
- Elm düşüncəni azad etdi, azad fikir isə xalqı azad etdi.
- Elm əsl əxlaq məktəbidir; o, insana həqiqətə məhəbbət və hörməti öyrədir, onsuz bütün ümidlər xırdadır.
- Elm ikiqat qüvvədir: mənəvi qüvvə və maddi qüvvə; hər ikisi həm sənaye, həm də sosial insan fəaliyyətinin bütün sahəsini əhatə edir.
- Elm insanlığa yol göstərir.
- Elm sayəsində müqəddəs əmək qanunu qarşısında bərabərlik və qardaşlığın mübarək dövrləri nəhayət gələcək.
- Elm tamamilə hər şeyə hakimdir: yalnız o, davamlı xidmətlər göstərir. Heç bir insan, heç bir insan qurumu elmin göstərişləri ilə razılaşmasa, bundan sonra daimi səlahiyyət sahibi olmayacaqdır.
- Elmi metod müasir cəmiyyətlərdə mənəvi və maddi tərəqqinin yeganə mənbəyi olmasa da, ən mühümdür.
- Elmi məlumatların sənayeyə tətbiqinin hər gün xalqların rifahını necə artırdığını görürük… Tibbdə və gigiyenada eyni prinsiplərin tətbiqi davamlı olaraq iztirabların miqdarını və xəstəlik riskini azaldır və orta ömür müddətini artırır.
- Elmi ruh öz yolunda heç vaxt dayanmaz; o, daim irəliyə doğru çalışır, zehni və sənayeni yeni, getdikcə daha intensiv fəaliyyətlərə həvəsləndirir.
- Elmin nailiyyətləri dar bir oliqarxiyanın mülkiyyətində qala bilməz; imkan daxilində hər kəs onun faydalarına daxil edilməlidir.
Ə
[redaktə]- Əgər bəşər övladının ixtiyarında olan qida maddələrinin miqdarı durmadan artırsa, biz bunu məntiqi mülahizələrə, teoloji bəyanlara deyil, yalnız kimya, mexanika və fiziologiyanın kəşflərinin zəruri nəticəsidir ki, kənd təsərrüfatının müasir vəziyyətini dəyişdi və yaxın gələcəkdə daha da dəyişəcək.
- Əxlaqın elmin ona bəxş etdiyi əsaslardan başqa heç bir əsası yoxdur və əxlaqın istər keçmişdə, istərsə də gələcəkdə, eyni dərəcədə fərd və cəmiyyətlə bağlı uğurları həmişə olub və olacaqdı, elmin uğurları ilə əl-ələ verib gedir .
- Əvvəllər alimlərə fəhlələrin hesabına yaşayan, ancaq maraq və öz əyləncəsi naminə elm öyrənən kiçik həvəskarlar və boş adamlar qrupu kimi baxılırdı. Elmin inkişafı təbiət qanunlarının sənaye praktikasına tətbiq oluna biləcəyini göstərdikdə, həqiqətə olan sevgimizi və ləyaqətimizi təhrif edən bu ədalətsiz fikir, bu qərəz aradan qalxdı. Bu gün elmə bəhrəsiz əyləncə kimi baxmağa kim cəsarət edər ki, o, şəxsi və dövlətlərüstü sərvətin ümumi artımını təmin edir … Elm bəşəriyyətin xeyirxahıdır.
F
[redaktə]- Faktların öyrənilməsi bütün biliklərin başlanğıcıdır. Faktları təsbit etdikdən sonra insan şüuru onları müqayisə etməyə və onları birləşdirən ümumi əlaqələri qurmağa çalışır: buna elmi qanunlar deyirik və elmin hər bir tətbiqi bu qanunlara əsaslanır. Amma faktların və onların qanunlarının bu sadə təsbiti hələ insan şüurunu qane etmir. Qarşısıalınmaz bir istəkdən uzaqlaşaraq, faktlara arxalanaraq, onların üstünə qalxmağa çalışır, ideyalar, simvollar yaradır, onun köməyi ilə bu bilikləri əlaqəli fərziyyələr sisteminə birləşdirir.
- Fizika elmlərində biz özümüzdən kənarda olan və yalnız müşahidə yolu ilə bizə çata bilən həqiqətin quluyuq, burada faktın öyrənilməsi birinci yerdədir.
- Fizika və kimya elminin yüz il ərzində insanlar atomun nə olduğunu biləcəklər. İnanıram ki, elm bu mərhələyə çatdıqda Allah Öz böyük açar halqası ilə yer üzünə enəcək və bəşəriyyətə "Cənablar, bağlanma vaxtıdır" deyəcək.
İ
[redaktə]- İncəsənət və poeziya yalnız elmin əldə etdiyi təbiət və gerçəklik bilikləri ilə öz rəhbər ideyalarının sıx vəhdəti ilə tam inkişafa nail olur.
- İndiyə qədər tarixçilər və yazıçılar bəşəriyyətin tərəqqisini fikirlərin daxili təkamülünün və insanların hisslərinə, ehtiraslarına və kollektiv maddi maraqlarına təsir edən xoşbəxt qəzaların xarici müdaxiləsinin məcmu nəticəsi kimi təsvir edirdilər. Uzun əsrlər silsiləsindəki hadisələrin son inkişafı, sanki, xüsusi bir fatalizmin nəticəsi idi.
- İnsan biliyi yalnız bir yolla — faktları müşahidə etməklə əldə edilir.
K
[redaktə]- Kimya həndəsə və ya astronomiya kimi primitiv elm deyil; əvvəlki elmi formasiyanın dağıntılarından tikilmişdir; Yarı kimerik və yarı müsbət bir formalaşma, özü də metallurgiya, tibb, sənaye və yerli iqtisadiyyatın praktiki kəşfləri ilə yavaş-yavaş toplanan xəzinə üzərində quruldu. Bu, öz ustalarına qızıl və gümüş hazırlamağı öyrətməklə zənginləşdirməyə çalışan kimyagərliklə əlaqədardır, onları panacea hazırlamaqla xəstəliklərdən qoruyurvə nəhayət, onları Allahın ruhu ilə eyniləşdirərək onlara mükəmməl səadət qazandırır.
- Kimya özü öz obyektini yaradır. İncəsənətin yaradıcı gücünə bənzər bu yaradıcılıq qabiliyyəti onu təbiət və tarix elmlərindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqləndirir.
M
[redaktə]- Mən kimyanın dinə çevrilməsini istəmirəm; Mən kimyaçının atomların varlığına inanmasını istəmirəm, çünki xristian birlik evində Məsihin varlığına inanır.
- Müasir dövlətdə alimin əhəmiyyəti durmadan artır. Ancaq unutmayaq ki, onun digər insanlara qarşı məsuliyyətləri də buna uyğun olaraq artır.
- Müasir elmlər həmişə müəyyən bir məqamın faktiki bilikləri ilə məhdudlaşır və davamlı təkamüldə daim irəliləyir. Bu cavab artıq əldə edilmiş nəticələrin xarakteri və etibarlılıq dərəcəsi ilə müəyyən edilir.
T
[redaktə]- Terminlərdən sui-istifadə etmədən həqiqət sözü elmdən kənarda istifadə edilə bilməz.
- Təbiətdə materiyanın müəyyən bir forması mövcuddur ki, o, sənət tərəfindən kəşf edilərək kamilliyə çatdırılaraq, mütənasib olaraq toxunduğu bütün qeyri-kamil cisimləri özünə çevirir. Bu, nə başlanğıcı, nə də sonu olmadan kimyəvi əməliyyatlarda özünü təkrarlayan qeyri-müəyyən çevrilmə dövrünün mübahisəsiz görünüşünə əsaslanırdı.
- Təbii ki, öhdəmə götürdüyüm işin bütün problemlərini, qüsurlarını özümdən gizlətmirəm. Bununla belə, bu iş, nə qədər məhdud olsa da, yeni bir yolda yalnız ilk addımı təmsil edir, mən hamını bütün kimya elmi dəyişdirilənə qədər onun üzərində qurmağa və daha da irəli getməyə dəvət edirəm. Məqsəd daha da ucadır, çünki belə bir təkamül yolu ilə kimya öz prinsip və problemlərini sırf fiziki və mexaniki elmlərlə əlaqələndirmək üçün təsviri elmlər sırasından çıxmağa çalışır. Beləliklə, kimya alim və filosofların səyləri ilə yüz illər boyu davam etdirilən, bütün nəzəriyyə və kəşflərin dünya hərəkət qanunu ilə təbii qüvvələrin vəhdətinə yönəldiyi ideal quruluşa getdikcə yaxınlaşır.