Bertran Rassel
| Bertran Rassel | |||
 | |||
| Doğum tarixi | 18 may 1872 | ||
| Doğum yeri | Treleç | ||
| Vəfat tarixi | 2 fevral 1970 | ||
| Vəfat yeri | Plas Penrhyn, Penhindedra | ||
| |||
Bertran Rassel (18 may 1872 – 2 fevral 1970) — İngilis filosofu, məntiqçisi, riyaziyyatçısı, tarixçisi və sosial tənqidçisi idi. 1950-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb.
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
A
[redaktə]- Ağıllılar həmişə şübhə içindəykən axmaqlar həyasızca özündən əmindir.
- Anlaya bilmirəm, xeyirxah olan bir Tanrı, yaratdıqlarını əbədi cəhənnəmə necə məhkum edə bilər?
- Aristotel qadınların kişilərdən daha az dişə sahib olduğunu iddia edirdi. İki dəfə evli olsa da, öz arvadının ağzına baxaraq bu ifadənin doğruluğunu yoxlamaq ağlına da gəlməmişdi.
- Asudə vaxtınızı ağıllı idarə edə bilmək sivilizasiyanın ən yüksək səviyyəsidir.
- Ataların əsas çatışmazlığı: övladlarının onlarla fəxr etmələrini istəyirlər.
- Azadlıq ali dəyərdir; o olmadan şəxsiyyət mümkün deyildir. Həyat və bilik bu gün o qədər mürəkkəbdir ki, biz öz yolumuzu yalnız azad diskussiya vasitəsilə seçə, səhvlər və xurafatlar içərisindən keçərək həqiqət perspektivinə nail ola bilərik. Qoy insanlar, hətta müəllimlər belə fərqli rəy söyləsinlər və müzakirələr aparsınlar; belə müxtəlif fikirlər inamın nisbi olduğunu üzə çıxaracaq, belə halda silaha əl atmaq o qədər də vacib olmayacaqdır; nifrət və müharibə kənardan güclə boynuna qoyulan ideyalardan və doqmatik inamdan irəli gəlir. Təfəkkür və nitq azadlığı "müasir" ruhun nadanlığını və xurafatını yuyub təmizləyəcəkdir. Biz düşündüyümüz qədər təhsilli deyilik; biz ümumi təhsilin böyük eksperimentinin başlanğıcındayıq və onun elə bir vaxtı olmayıb ki, bizim təfəkkür üslubumuza və ictimai həyatımıza təsir göstərə bilsin. Biz müəyyən təchizat yaradırıq, amma bu metodlarda və texniki qaydalarda çox primitivik; biz təhsil haqqında belə düşünürük ki, bu, müəyyən biliklərin ötürülməsidir, əslində isə o, zəkanın elmi vərdişlərinin inkişafı olmalıdır. Nadan insanın fərqli əlaməti ondadır ki, onun fikirləri tələsikdir və şərtsizdir.
- Azadlıq yalnız zamanın tələblərindən doğan saxta şəxsi xoşbəxtliklərdən imtina edənlərə verilir.
B
[redaktə]- Belə fikir var ki, xristian dininə bağlı olmasaq, hamımız üçün pis olar. Mənə elə gəlir ki, buna sadiq qalan insanlar çox pis insanlar olublar. Siz bu maraqlı həqiqəti görürsünüz ki, hər hansı bir dövrdə din nə qədər güclü və doqmatik inanc nə qədər dərin olsa, qəddarlıq da bir o qədər çox olmuş, vəziyyət də bir o qədər pis olmuşdur. İnsanlar həqiqətən xristian dininə bütün tamlığı ilə inandıqları zaman, bütün işgəncələri ilə birlikdə inkvizisiya var idi; cadugər kimi yandırılan milyonlarla bədbəxt qadın var idi; din adı altında hər cür insana qarşı hər cür qəddarlıq edilirdi. Siz dünyaya nəzər saldıqda görürsünüz ki, insani hisslərdə hər bir irəliləyiş, cinayət qanununda hər bir təkmilləşmə, müharibənin azaldılması istiqamətində atılan hər addım, rəngli irqlərə qarşı daha yaxşı rəftar istiqamətində atılan hər addım və ya köləliyin yumşaldılması, dünyada mövcud olan mənəvi tərəqqi, dünyanın mütəşəkkil kilsələri tərəfindən davamlı olaraq qarşı çıxdı. Mən tamamilə qəsdən deyirəm ki, öz kilsələrində təşkil olunmuş xristian dini dünyada mənəvi tərəqqinin əsas düşməni olub və indi də belədir. Bir fakt götür. Bu, xoşagəlməz fakt deyil, lakin kilsələr insanı xoşagəlməz faktları qeyd etməyə məcbur edir. Fərz edək ki, bu gün yaşadığımız dünyada təcrübəsiz bir qız sifilisli kişi ilə evlidir; bu halda Katolik Kilsəsi deyir: "Bu, ayrılmaz bir müqəddəslikdir. Bekarlığa dözməli və ya birlikdə qalmalısınız. Birlikdə qalsanız, sifilitik uşaqların doğulmasının qarşısını almaq üçün kontraseptivlərdən istifadə etməməlisiniz." Bu yalnız bir nümunədir. Hazırda kilsənin əxlaq adlandırmaq üçün seçdiyi şeydə israrla hər cür insanlara layiq olmayan və lazımsız əzablar verməsinin bir çox yolu var. Bildiyimiz kimi, o, böyük ölçüdə dünyada əzab-əziyyəti azaldan bütün istiqamətlərdə hələ də irəliləyiş və təkmilləşmənin əleyhdarıdır, çünki o, əxlaq kimi müəyyən dar davranış qaydalarını qeyd etməyi seçmişdir. insan xoşbəxtliyi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur; və siz deyəndə ki, bu və ya digər şeylər etmək lazımdır, çünki bu, insan xoşbəxtliyinə səbəb olacaq, bunun heç bir əlaqəsi olmadığını düşünürlər. "İnsan xoşbəxtliyinin əxlaqla nə əlaqəsi var? Əxlaqın məqsədi insanları xoşbəxt etmək deyil".
- Bir adamın mənimsədiyi din, bir neçə istisna xaricində, cəmiyyətin qəbul etdiyi dinlə eynidir və bu da, adamın həmin dini mənimsəməsinə ətraf təsirlərin səbəb olduğunu açıq şəkildə ortaya qoyur".
- Bir din, sonsuz və mütləq bir qəti həqiqəti təcəssüm etdiyi iddiası ilə bir elmi nəzəriyyədən fərqlilik göstərərkən, elm isə daima təcrübəyə söykənir, indiki nəzəriyyələrin tez ya da gec yenidən biçimləndirilməsini zəruri hesab edir və metodunun məntiqi bir bütün ilə son nəticəyə çatmasında yetərsiz olduğunu dərk edir.
- Bir qəssabın çörəyə, bir çörəkçinin də ətə ehtiyacı vardır. Bu səbəblə qəssabla çörəkçinin bir-birini sevməsi üçün məntiqli bir səbəb vardır. Hər ikisi də bir-birinə faydalı olar.
- Bir məsələ üzərində çalışır və ya hər hansı bir fəlsəfə üzərində düşünürsünüzsə, özünüzə sadəcə bunu sual verin: Faktlar nələrdir? Və bu faktların dəstəklədiyi həqiqətlər nələrdir?
- Biz daha çox bildikcə hisslərdən daha çox uzaqlaşır, məhsuldar həyatın yarandığı yaradıcı hisslərin ən azından təsirini hiss etmirik.[1]
- Buna görə də çoxluğun bir fikrə inanması, bu fikrin doğru olduğuna dəlalət etməz. Bəşəriyyətin əksər hissəsi cahil olduğundan hamı tərəfindən qəbul edilən bir fikrin yanlış olmaq ehtimalı daha çoxdur.
- Bizim məktəblərdə ən vacib şey — qəzet oxumaq sənəti öyrədilmir.
C
[redaktə]- Centlmen — bu elə bir adamdır ki, onunla ünsiyyətdə olanda özünü centlmen hiss edirsən.
Ç
[redaktə]- Çox az insan başqa insanlara, millətlərə, fərqli fikirlərə nifrət etmədən xoşbəxt ola bilər.
D
[redaktə]- Demokratiya dövründə axmaqlar səs vermə, diktatura dövründə — idarəetmə hüququna malikdirlər.
- Demokratiyada vicdanlı siyasətçiyə ancaq o zaman dözmək olar ki, o, çox axmaqdır. Çünki xalqın yarıdan çoxunun qərəzli fikirlərini ancaq çox axmaq adam səmimi şəkildə bölüşə bilər.
- Diaqnostika elə bir uğurlara nail oldu ki, sağlam insanlar praktik olaraq qalmadı.
- Dünya tarixi qarşısını almaq mümkün olanların cəmidir.
- Dünyada elə bir bilik varmı ki, heç bir ağıl sahibi ona şübhə etməsin?
- Dünyanı anlama və islahat istəyi irəliləmənin iki böyük mühərrikidir.
- Dünyanın açıq ürəklərə və ağıllara ehtiyacı var və bunlar köhnə və ya yeni sərt sistemlərdən əldə edilə bilməz.
- Dünyanın bütün problemi, axmaqlar və fanatiklər bu qədər özündən əminkən, ağıllı insanların şübhələrlə dolu olmasıdır.
- Düzdür, demokratiyanın ən yaxşı idarəetmə forması olduğuna görə idealist bir nəzəriyyə var. Mən bu nəzəriyyənin doğru olduğunu düşünürəm. Amma praktiki siyasətin elə bir şöbəsi yoxdur ki, idealist nəzəriyyələr böyük dəyişikliklərə səbəb olacaq qədər güclü olsun; böyük dəyişikliklər baş verəndə, onları əsaslandıran nəzəriyyələr həmişə ehtiras üçün kamuflyaj olur. Demokratik nəzəriyyələrə hərəkətverici qüvvə verən ehtiras isə, şübhəsiz ki, paxıllıq ehtirasıdır.
Ə
[redaktə]- Əgər bir filosof olmaq istəyirsinizsə, təhsilinizin zaman və məkanına, ana-babalarınızın və müəllimlərinizin sizə dediklərinə dayanan inanclardan əlinizdən gəldiyincə xilas olmağa çalışmalısınız.
- Əgər insana öz instinktlərinə zidd olan bir fakt təklif olunarsa, o, onu diqqətlə araşdıracaq və dəlillər çox olmasa, ona inanmaqdan imtina edəcək. Əksinə, ona fitrətinə uyğun hərəkət etmək üçün səbəb olan bir şey təklif edilsə, ən incə dəlillərlə belə onu qəbul edər. Miflərin mənşəyi bu şəkildə izah edilir.
F
[redaktə]- Fərqli düşünməkdən qorxmayın. Unutmayaq ki, indi adi qəbul etdiyimiz əksər fikirlər bir zamanlar qeyri-adi idi.
G
[redaktə]- Gəmi qəzası zamanı komanda öz kapitanının əmrlərini tərəddüd etmədən yerinə yetirir, çünki dənizçilərin ümumi məqsədi var və bu məqsədə çatmaq üçün vasitələr hamı üçün aydın və başa düşüləndir. Ancaq kapitan hökumətin etdiyi kimi, gələn əmrlərin qanuniliyini sübut etmək üçün dənizçilərə gəmini idarə etmək prinsiplərini izah etməyə başlasaydı, onun çıxışı bitməmiş gəmi dənizin dibinə gedəcəkdi.
H
[redaktə]- Həqiqəti qəbul etmək çətindir, amma ondan qaçmaq da mümkün deyil.
- Hər bir dəqiq elm təxmini hesablamaya əsaslanır.
- Həyat, kimin ovçu, kimin şikar olacağını müəyyənləşdirən yarışdan başqa bir şey deyildir.
- Həyata keçməyən arzularımız da xoşbəxtliyimizin ayrılmaz hissəsidir.
- Həyatın öhdəsindən gəlmək üçün bir inanca ya da dinə bağlanmaları lazım olduğunu düşünən insanlar məncə qorxaqlıq edirlər; eyni rəftarı başqa bir mövzuda göstərsələr bu alçaldıcı bir vəziyyət olardı. Lakin mövzu din olduqda bu heyranlıqla qarşılanır, amma mən hansı mövzuda olursa olsun qorxaqlığa heyranlıq duymuram.
- Həyatın pislikləri qismən təbii səbəblərdən, qismən də insanların bir-birinə düşmənçiliyindən qaynaqlanır. Keçmiş dövrlərdə ərzaq təminatı üçün rəqabət və müharibə lazım idi ki, bunu ancaq qalib gələnlər əldə edə bilərdi. İndi, elmin verməyə başladığı təbii qüvvələrin mənimsənilməsi sayəsində hamı bir-birini yox, təbiəti fəth etməyə həsr etsəydi, hamı üçün daha çox rahatlıq və xoşbəxtlik olardı. Təbiətin başqa insanlarla mübarizəmizdə bir dost, bəzən hətta müttəfiq kimi təqdim edilməsi insanın dünyadakı həqiqi mövqeyini ört-basdır edir və onun enerjisini elmi güc axtarışından yayındırır ki, bu da yeganə mübarizədir.
X
[redaktə]- Xatırladığım qədəriylə, müqəddəs kitablarda zəkanı tərifləyən tək bir söz belə yoxdur.
- Xoşbəxtliyin sirri, dünyanın qorxunc, çox qorxunc bir yer olduğu gerçəyiylə üzləşməkdir.
İ
[redaktə]- İnsan nə qədər az bilərsə, onu o qədər şiddətlə müdafiə edər.
- İnsan öz həyatının əksər hissəsini planlaşdırmaqdansa hər şeyin zamanın axarına buraxmalıdır, çünki sistemləşdirilmiş bir həyatın sonunda əqli və cismi ölümdən başqa heç nə yoxdur.
- İnsanın duyğuları bildikləri ilə tərs mütənasibdir. Nə qədər az bilsən, o qədər çox hirslənərsən.
- İnsanlığını xatırla, qalanını unut.
K
[redaktə]- Kölə o şəxsdir ki, o, zamana, taleyə və ölümə ibadət edir. Çünki bunlar, o şəxsin öz daxilində tapdıqlarından daha böyük məvhumlardır. O kölənin fərdi düşüncələri bu fikirlər qarşısında məhv olmuşdur.
M
[redaktə]- Mən dinə bir xəstəlik, insan irqi üçün adı qoyulmamış bir səfalətin qaynağı kimi baxıram.
- Mənim dinim budur: Hər öhdəliyi etmək və bunun üçün həm burada, həm də buradan sonra bir mükafat gözləməmək.
- Mənim istəyim və arzum odur ki, başladığım şeylər o qədər açıq olsun ki, niyə vaxtımı bunları ifadə etməyə sərf etdiyimi düşünəsən. Məqsədim budur, çünki fəlsəfənin mahiyyəti ifadə etməyə dəyməz, görünəcək qədər sadə bir şeydən başlamaq və heç kimin inanmayacağı qədər paradoksal bir şeylə bitirməkdir.
- Müasir dünyanı əvvəlki əsrlərdən fərqləndirən demək olar ki, hər şey XVII əsrdə ən möhtəşəm qələbələrini qazanmış elmə aiddir.
- Müasir dünyanın problemlərinin fundamental səbəblərindən biri odur ki, ağıllı insanlar şübhələrlə mübarizə apararkən sarsaqlar özündən əmindirlər.
N
[redaktə]- Napoleon olmadan da Müqəddəs Yelena adasında ölmək olar.
- Nə qədər az bilsəniz, onu o qədər şiddətlə müdafiə edərsiniz. Tək kitablı adamdan qorx.
- Nəyinsə mümkünlüyünü sübut edən ən əsaslı dəlil, artıq başqa birinin bunu etmiş olması faktıdır.[2]
S
[redaktə]- Saf riyaziyyat bütünlüklə belə fikirlərdən ibarətdir ki, əgər filan müddəa hər hansı bir şey üçün doğrudursa, filan müddəa o şey üçün də doğrudur. Birinci müddəanın həqiqətən doğru olub-olmadığını müzakirə etməmək və doğru olması lazım olan hər hansı bir şeyin nə olduğunu qeyd etməmək vacibdir. Bu nöqtələrin hər ikisi tətbiqi riyaziyyata aid olardı. Biz sırf riyaziyyatda müəyyən nəticə çıxarma qaydalarından başlayırıq ki, bu qaydalara əsasən bir müddəa doğrudursa, başqa bir müddəa da belədir. Bu nəticə çıxarma qaydaları formal məntiq prinsiplərinin əsas hissəsini təşkil edir. Sonra əyləncəli görünən hər hansı bir fərziyyə götürürük və onun nəticələrini çıxarırıq. Əgər hipotezimiz haqqındadırsa hər hansı bir və ya bir və ya bir neçə xüsusi şey haqqında deyil, o zaman ayırmalarımız riyaziyyatı təşkil edir. Beləliklə, riyaziyyat nə haqqında danışdığımızı, nə də dediklərimizin doğru olub-olmadığını heç vaxt bilmədiyimiz mövzu kimi müəyyən edilə bilər. Riyaziyyatın başlanğıcı ilə çaşqın qalan insanlar, ümid edirəm, bu tərifdən rahatlıq tapacaq və yəqin ki, onun dəqiqliyi ilə razılaşacaqlar.
- Sevgi — yalqızlıqdan qaçışın əsas üsuludur, hansı ki, kişilərin və qadınların əksəriyyətinə demək olar ki, bütün onların həyatı ərzində əzab verir.
- Sevgidən qorxmaq, həyatdan qorxmaq deməkdir, həyatdan qorxanlar isə artıq yarı ölüdür.
- Sərxoşluq müvəqqəti intihardır.
- Son gücündən istifadə etmədən başqalarından əsla yardım istəmə.[3]
T
[redaktə]- Təcrübə gəstərir ki, sınaqdan keçirilməmiş, dəlillə müdafiə edilməmiş düşüncə, bütün qəbul etdiyimiz həqiqətlərin əsasını təşkil etsə də, həqiqətin təminatçısı deyil.
- Tək kitablı adamdan qorx.
V
[redaktə]- Viktoriya dövrü, bütün təvazökarlığına baxmayaraq, sürətli tərəqqi dövrü idi, çünki kişilərdə qorxu deyil, ümid hakim idi. Əgər yenidən irəliləyiş əldə etmək istəyiriksə, yenə ümid bizə hakim olmalıdır.
Y
[redaktə]- Yalnız düşüncədə insan Tanrıdır; hərəkətdə və istəkdə biz vəziyyətin quluyuq.