Hilbert
| Hilbert | |||
 | |||
| Doğum tarixi | 23 yanvar 1862 | ||
| Doğum yeri | Kalininqrad | ||
| Vəfat tarixi | 14 fevral 1943 | ||
| Vəfat yeri | Göttingen | ||
| Dəfn yeri | Stadtfriedhof Göttingen | ||
| |||
David Hilbert (almanca: David Hilbert; 23 yanvar 1862 - 14 fevral 1943) - riyaziyyatın bir çox sahələrinin inkişafına mühüm töhfələr vermiş alman universal riyaziyyatçısı. Bir çox elmlər akademiyalarının, o cümlədən Berlin, London Kral Cəmiyyətinin üzvü, SSRİ Elmlər Akademiyasının xarici fəxri üzvü (1934). N.İ.Lobaçevski mükafatı laureatı (1903).
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
D
[redaktə]- Dünyanın ən müdriklərindən on nəfəri bir araya toplayıb onlardan mövcud olan ən axmaq şeyin nə olduğunu soruşsalar, onlar astrologiya kimi axmaq bir şey kəşf edə bilməzlər.
Ə
[redaktə]- Əgər min il yatdıqdan sonra oyansaydım, ilk sualım belə olardı: Riemann fərziyyəsi sübut olundumu?
- Ən sadə nümunələrlə başlayın.
H
[redaktə]- Hər bir elm növü, yalnız müəyyən bir yetkinlik dərəcəsinə çatdıqda, avtomatik olaraq riyaziyyatın bir hissəsinə çevrilir.
- Hər bir insanın müəyyən dünyagörüşü var. Bu üfüq sonsuz kiçikliyə qədər daraldıqda nöqtəyə çevrilir. Sonra bir adam deyir ki, bu onun nəzər nöqtəsidir.
Q
[redaktə]- Qoca bir fransız riyaziyyatçısı demişdir: “Riyazi nəzəriyyəni küçədə rastlaşdığınız ilk insana başa sala bilməyəcək qədər aydınlaşdırana qədər tam hesab oluna bilməzsiniz". Burada riyazi nəzəriyyə üçün təkid edilən bu aydınlıq və başa düşülmə asanlığı, mükəmməl olması üçün riyazi problemi daha çox tələb etməliyəm; aydın və asan başa düşülən şey cəlb edir, mürəkkəb bizi dəf edir.
O
[redaktə]- "Onun riyaziyyatçı olmaq üçün kifayət qədər təsəvvürü yox idi, ona görə də şair oldu." - tələbələrindən biri üçün
R
[redaktə]- Riyazi problemi həll etmək şansımız yoxdursa, bu, çox vaxt ümumi nöqteyi-nəzərdən lazımi şəkildə mənimsəməyə vaxtımızın olmaması ilə əlaqədardır, burada nəzərdən keçirilən problem yalnız ayrı bir əlaqə olacaq. əlaqəli problemlər zənciri... [Digər tərəfdən,] ola bilsin ki, əksər hallarda boş yerə suallara cavab axtardığımız zaman bunun səbəbi ondan daha sadə və asan problemlərin hələ həll edilməməsi və ya tam həll olunmayıb.
- Riyaziyyat elmi mənim fikrimcə bölünməz bir bütövdür, canlılığı onun hissələrinin əlaqəsi ilə şərtlənən bir orqanizmdir. Çünki bütün müxtəlif riyazi biliklərə baxmayaraq, biz hələ də məntiqi cihazların oxşarlığını, bütövlükdə riyaziyyatdakı fikirlərin əlaqəsini və onun müxtəlif bölmələrindəki çoxsaylı analogiyaları açıq şəkildə dərk edirik. Onu da qeyd edirik ki, riyazi nəzəriyyə nə qədər uzaq işlənib hazırlanırsa, onun qurulması da bir o qədər ahəngdar və vahid şəkildə gedir və elmin indiyədək ayrı-ayrı sahələri arasında gözlənilməz əlaqələr aşkarlanır. Belə olur ki, riyaziyyatın genişlənməsi ilə onun üzvi xarakteri itirilmir, ancaq özünü daha aydın göstərir.
- Riyaziyyat fərziyyəsiz bir elmdir. Onu tapmaq üçün mənə Kroneker kimi Allaha və ya Puankare kimi riyazi induksiya prinsipinə uyğunlaşdırılmış dərrakəmizin xüsusi qabiliyyətinin fərziyyəsinə və ya Brouverin ilkin intuisiyasına ehtiyacım yoxdur, nəhayət, Bertran Rassel və Vaythed Alfred Nort kimi, sonsuzluq, azalma və ya tamlıq aksiomları, əslində aktual, ardıcıllıq sübutları ilə kompensasiya edilə bilməyən məzmunlu fərziyyələrdir.
- Riyaziyyat heç bir irq və ya coğrafi sərhəd tanımır; riyaziyyat üçün mədəni dünya bir ölkədir.
- Riyaziyyat heç bir mənası olmayan düsturlar arasındakı əlaqələri öyrənir.
- Riyaziyyat olmadan müasir astronomiya və fizika mümkün deyil; öz nəzəri hissəsində bu elmlər, belə demək mümkünsə, riyaziyyatda əriyir.
- Riyaziyyatçı – həndəsədə olduğu kimi – təkcə real reallıq faktlarını deyil, həm də bütün məntiqi mümkün nəzəriyyələri nəzərə almalıdır; o, qəbul edilmiş aksiomalar sistemindən irəli gələn nəticələrin məcmusunun mümkün qədər dolğun mənzərəsini əldə etmək üçün xüsusilə diqqətli olmalıdır.
- Riyaziyyatın varlıq qüdrəti onun sahələrinin qırılmaz birliyindəndir.
T
[redaktə]- Tarix elmin inkişafının davamlılığını öyrədir. Biz bilirik ki, hər dövrün öz problemləri var ki, sonrakı yaş onları ya həll edir, ya da faydasız kimi kənara atıb, yeniləri ilə əvəz edir. Əgər biz yaxın gələcəkdə riyazi biliklərin mümkün inkişafı haqqında təsəvvür əldə etmək istəyiriksə, həll olunmamış sualları beynimizdən keçirməli və bu gün elmin qoyduğu və gələcəkdən həllini gözlədiyimiz problemlərə nəzər salmalıyıq. Əsrlərin müşavirəsində yatan bu günün problemlərinin belə nəzərdən keçirilməsi mənə yaxşı uyğunlaşdırılmış görünür. Çünki böyük bir dövrün sonu bizi keçmişə baxmağa dəvət etməklə yanaşı, düşüncələrimizi naməlum gələcəyə yönəldir.