Hökmdar

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Amansız hökmdarı, savadsız müəllimi, qəzəbli arvadı və laqeyd qohumları təcili tərk etmək lazımdır. Çanakya/Hökmdar
• Altı şey bədəni atəşsiz yandırır: pis bir kənddə yaşamaq, pis bir hökmdara qulluq etmək, keyfiyyətsiz yemək, əsəbi arvad, axmaq oğul və dul qız. Çanakya/Hökmdar

B

• Bağban kökləri zədələmədən çiçəyi kəsdiyi kimi, hökmdar da mənbəyini müflis etmədən pul toplayır. Çanakya/Hökmdar
• Bal arısı çiçəklərdən balı tədricən topladığı kimi, hökmdar da vətəndaşlarından vergi yığaraq xəzinəni tədricən doldurmalıdır. Çanakya
• Beş şey bədəni atəşsiz yandırır: pis bir hökmdara xidmət, ödənilməmiş borclar, insanlara hörmətsizlik, sevilən birindən ayrılmaq, yoxsulluq üzündən üz döndərən dostlar. Çanakya/Hökmdar
• Bir hökmdar, cəzalandırarkən yavaş, mükafatlandırarkən sürətli olmalıdır. Ovidi
• Bir hökmdarın ağlı haqqında fikir söyləmək istədikdə ilk öncə onun ətrafındakı adamlara baxmaqla qərar verilir. Hökmdar (Makiavelli)
• Bir hökmdarın və qulluqçunun yaxşı keyfiyyəti xəzinəni və anbarları doldurmaqdan ibarətdir. Çanakya/Hökmdar
• Böyük və saleh kişilərin yığıncağı, ədalətli hökmdar, dindar qadın-bütün bunlar hər kəsin əsl sərvətidir. Çanakya/Hökmdar
• Bütün insanlar şeylərin səbəblərindən xəbərsiz olaraq doğulurlar və hamısının özləri üçün faydalı olanı axtarmaq istəkləri var. Bunun birinci nəticəsi budur ki, insanlar öz istəklərindən xəbərdar olduqları üçün özlərini azad hesab edirlər və onları tanımadıqları üçün onları bu istək və arzuya sövq edən səbəbləri yuxuda belə görmürlər. İkinci nəticə odur ki, insanlar hər şeyi bir məqsəd naminə, məhz can atdıqları mənfəət naminə edirlər. Buradan belə nəticə çıxır ki, onlar həmişə baş verənlərin yalnız son səbəblərini (causae finales) tapmağa çalışırlar və onlara göstərilən zaman sakitləşirlər, əlbəttə ki, əlavə şübhələr üçün heç bir əsas olmadan. Onları başqasından öyrənməyə imkanları yoxdursa, özlərinə üz tutub görməkdən başqa çarələri yoxdur. Belə hallarda özləri, adətən, hansı məqsədləri rəhbər tuturlar; beləliklə, onlar mütləq digərini özləri mühakimə edirlər. Bundan əlavə, onlar öz daxilində və xaricində faydalarının həyata keçirilməsinə böyük töhfə verən bir çox vasitə tapdıqları üçün, məsələn: görmə üçün gözlər, çeynəmək üçün dişlər, yemək üçün bitki və heyvanlar, işıqlandırma üçün günəş, balıqları bəsləmək üçün dəniz və s., deməli, onlar bütün təbii şeylərə öz mənfəətləri üçün vasitə kimi baxırlar. Onlar bilirlər ki, bu vasitələri özləri hazırlamırlar, özləri tapırlar və bu, onlara inanmağa əsas verir ki, bu vasitələri onların istifadəsi üçün hazırlayan başqa biri var. Əslində, əşyalara vasitə kimi baxaraq, bu şeylərin özlərini belə etdiyini düşünə bilməzdilər. Ancaq özlərinin adətən özləri üçün hazırladıqları vasitələrə bənzətməklə, gərək belə bir nəticəyə gəliblər ki, insan azadlığı bəxş edilmiş hansısa təbiət hökmdarı və ya hökmdarları var ki, onlar üçün hər şeyin qayğısına qalıb, hər şeyi onların istifadəsi üçün yaradıb. Bu hökmdarların xarakteri, heç vaxt bu barədə heç nə eşitmədikləri üçün, özləri mühakimə etməli oldular. Nəticə etibarı ilə onlar belə hesab edirdilər ki, Tanrılar hər şeyi insanların xeyrinə təşkil edir ki, insanlar onlara bağlansınlar və onlara ən yüksək ehtiramları bəxş etsinlər. Benedikt Spinoza

Ç

• Çox sərt cəzalandıran hökmdar cəmiyyətdə qarışıqlıq yaradır. Çanakya/Hökmdar

D

• Doğru yolla gedən hökmdar, düşmənlərin hücumundan qorxmayan Allahın qulu kimidir. Çünki, Rəbbin Özü onu qoruyur. Çanakya/Hökmdar
• Dövlətdə ən qiymətli sərvət xalqdır, sonra hakimiyyətdir, ən axırda isə hökmdar gəlir. Men-Tszı
• Dövləti arı pətəyi ilə müqayisə etmək olar, amma arıları öldürmək olmaz. Hökmdar öz torpaqlarını qorumalı və əhalidən də gəlir götürməlidir. Çanakya/Hökmdar
• Dünyada yaxşı hökmdar olmaqdan çətin şey yoxdur. Diokletian
• Dünyanın hər yerində həqiqi hökmdar olan elm vaxtaşırı öz paytaxtını dəyişmiş, gah Şərqdən Qərbə, gah da Qərbdən Şərqə köçmüşdür. Cəmaləddin Əfqani
• Düşmənlər hökmdarlar tərəfindən məhv edilməlidir. Fərq etməz: silah, güzəşt, mübahisə və ya istila ilə. Çanakya/Hökmdar

Ə

• Əgər yalançı bir asket də var-dövlət toplayırsa, bunu təbəələri onun xəzinəsindən asılı olan bir hökmdar niyə etməməlidir? Çanakya/Hökmdar
• Əməli-saleh adamı var-dövlət, alimi təcrübə, hökmdarı xeyirxahlıq, evi isə yaxşı arvad qoruyar. Çanakya/Hökmdar
• Ərinə sədaqət qadının, loyallıq nazirlərin, insanların müdafiəsi hökmdarın borcudur, yaxşı davranış isə böyük ruhların vəzifəsidir. Çanakya/Hökmdar
• Əsl dost, xəstəlikdə, bədbəxtlikdə, aclıqda, düşmənlərin hücumunda, hökmdarın taxtında və dəfn mərasimində yanınızda olan insandır. Çanakya/Hökmdar

G

• Gecələr gəzmək zəhərdir. Avaraçılıq hökmdar üçün zəhərdir. Ürəyini başqasına vermiş qadın kişi üçün zəhərdir, aşkar olunmayan xəstəlik orqanizm üçün zəhərdir. Çanakya/Hökmdar
• Göydən yağan yağış saf su olduğu kimi, ismətli qadın da, vətəndaşlarının rifahı üçün çalışan hökmdar da safdır. Çanakya/Hökmdar

H

• Hakimiyyət, hökmdarı zənginliklərlə birləşdirir. Hakimiyyət orqanlarının olmaması, nazirlərin olmamasını göstərir. Əlində hakimiyyət olan hökmdar, müdrik hökmdarı nəzərdə tutur. Çanakya/Hökmdar
• Hakimiyyət və təhsil tamamilə müxtəlif şeylərdir. Hökmdara öz ölkəsində, alimə isə hər yerdə hörmət edirlər. Çanakya/Hökmdar
• Heç bir səbəb olmadan xidmətçilərinə qəzəblənən hökmdar özünü zəhərləyir (özünə intiqam hissi yaradır) və onu qara kobra sancacaq. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar barışığı altı ay və ya bir il müddətinə bağlamalıdır. Bu müddət düşmənin gücünü bilməyə və onu məğlub etməyə kifayət edər. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar başqaları ilə münasibətdə müdrik, mehriban, qüsursuz olmalı, insanları məsafədə saxlamalı, özünü qurban verməli, eləcə də ağrılara, həzzlərə dözməlidir. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar bir keyfiyyəti şirdən və durnadan, dörd keyfiyyəti xoruzdan, beşini qarğadan, altısını itdən və üçünü isə eşşəkdən almalıdır. O, şirdən böyük və kiçik olmasından asılı olmayan ən müxtəlif məsələləri həll etməyə daima hazır olmağı öyrənməlidir. O, durnadan hisslərini idarə etməyi, qoyulan məsələni həll etmək üçün düzgün yer və vaxt seçməyi öyrənməlidir. O, xoruzdan dörd şeyi öyrənməlidir: vaxtında durmağı, döyüş ruhuna malik olmağı, müttəfiqlər və tabeliyində olanlar arasında məsuliyyəti müəyyən etməyi və döyüşdən sonra həzz almağı. O, qarğadan beş şeyi mənimsəməlidir: başqalarından gizli intim münasibətdə olmağı, gizli hərəkətləri necə etməyi, düşməni necə gözləməyi və zərərsizləşdirməyi, soyuqqanlı olmağı və hər şeyə qarşı inamsızlığı. İtin insana da xas olan altı üstünlüyü var: daha çoxa malik olma arzusu, aza qane olma bacarığı, dərin yuxu, asan oyanma, yiyəsinə sadiqlik və cəsarət. O, eşşəkdən üç şeyi öyrənməlidir: ağırlığından asılı olmayaraq yük daşımağı, istiyə və soyuğa dözməyi, həmçinin yolun nə qədər uzun və yorucu olmasından asılı olmayaraq razı qalmağı. Bütün bu iyirmi keyfiyyəti özündə cəm edə bilən uzaqgörən insan bütün düşmənlərini məğlub edəcək, özü isə məğlub olmayacaq. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar cəza ilə, od istisi ilə, günəş şüaları, brahman isə tövbəsi ilə yandırır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar ən vacib beş keyfiyyətə malik olmalıdır: o, əziyyət çəkənləri xilas etmək üçün var-dövlətindən imtina etməyə, fəzilətləri sevməyə, dostları, qohumları ilə ünsiyyətdən zövq almağa, təhsilə səy göstərməyə və bacarıqlı döyüşçü olmağa hər an hazır olmalıdır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar həzz almaqdan, nəşələnməkdən uzaq olmalıdır. Bu qüsurlara aludə olanlar mütləq düşmən tələsinə düşəcəklər. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar layiqli metodlarla sərvət toplamalı, eyni zamanda nəcib ziyalıları da mükafatlandırmalıdır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar o insandır ki, o, yetimləri qoruyur, qaçqınlara sığınacaq verir, bədbəxtliyə düçar olanlara kömək durur, qorxu içində olanları qoruyur, özünə inamı olmayanlara kömək edir, hamının dostu, qohumu, himayədarı, xeyirxahı, müəllimi, atası, anası və qardaşı olur. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar ölkəsini həqiqətə və salehlik prinsiplərinə sadiq qalaraq idarə etməlidir. O, düşmənlərin hücumlarını dəf etməli, arvadını sevən ər kimi öz ərazisini qorumalıdır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar pis insanlardan uzaq durmalı, yaxşı insanlarla oturub-durmalı, onlarla dost olmalı və müxtəlif mövzuları müzakirə etməlidir. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar səbəb və dəlil olmadan qulluqçlarını incitməməli, təhqir etməməli, əksinə onların qayğısına qalmalıdır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar sərvət, birələr xəstə heyvan, alçaqlar dava üçün səbəb, yaxşı insanlar isə sülh axtarır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar siyasi elmi, kamandan ox atmağı, sevgi elmini, rəqsləri, hesabdarlığı, musiqini, riyaziyyatı, təsviri incəsənəti səylə öyrənməlidir. Çanakya
• Hökmdar üç şeyi yadında saxlamalıdır: birincisi - o, heyvanları deyil, insanları idarə edir; ikincisi - qanunlar ona Allah tərəfindən verilib; üçüncüsü - hakimiyyət əbədi deyil. Aqafon
• Hökmdar zəiflərə, yetimlərə, gənclərə, qocalara, asketlərə, həmçinin aldanıb incidənlərə dayaq olmalıdır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdar, zəiflərin gücü, körpənin ağlaması, axmağın susması və oğrunun aldatmasıdır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdarın beş əsas vəzifəsi var: pisniyyətliləri cəzalandırmaq, yaxşıları mükafatlandırmaq, ölkəni layiqli metodlarla zənginləşdirmək, qərəzsizliyə əsaslanan iltifatlı münasibət və dövləti qorumaq. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdarın bütün hərəkətləri hakimiyyətlə bağlıdır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdarın əsas xüsusiyyəti müdriklikdir, əgər insanda böyük hakimiyyət dərrakə və idrakla birləşirsə, ən yaxşı dövlət quruluşu meydana gəlir. Platon
• Hökmdarın fərmanları onun himayəsindəkilərin rifahına səbəb olmalıdır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdarın gəlirləri qarışqa yuvası, arı pətəyi və ya təzə aydan sonrakı ay kimi tədricən artır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdarın gücü fillərlə, döyüş arabaları ilə ölçülür. Sülh dövründə hökmdar onları brahmanalara verir, döyüş vaxtı gələndə isə geri alır. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdarın gücü qorxmaz döyüşçülərdə, brahmanın gücü Allah haqqında elmi bilməkdə, qadının gücü isə gözəlliyində və təravətindədir. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdarlar da ilanlar kimidir: hamısının klobuku (ucu şiş rahib papağı) var, onlar da həzz almağı və başqalarından gizlənməyi sevirlər, onlar da qəddar və hiyləgərdirlər, lakin məsləhətçilərin təsiri altına düşürlər (ilanların bir mantranın səslərinə heyran olduğu kimi). Çanakya/Hökmdar
• Hökmdarlar-salehliyin, brahmanlar tövbənin dayağıdır. Biliyə qiymət verilən yerdə salehlik əbədidir. Çanakya/Hökmdar
• Hökmdarları olmayan ölkələr kimi, çoxlu hökmdarları olan, qadınların, yaxud uşaqların idarə etdiyi ölkələr də məhkum edilmişdir. Çanakya/Hökmdar

İ

• İnəyi düzgün bəsləyəndə o sizə süd verər. Bunun üçün inəyi satmaq lazım deyil. Hökmdar da bu cür hərəkət etməlidir. İnəyi öldürüb süd ala bilməzsən. Hökmdar da ağacları məhv etmədən bəhrəsini görməlidir. Çanakya/Hökmdar
• İnsanın beş anası var: hökmdar arvadı, müəllim arvadı, dost arvadı, arvadın anası və öz anası. Çanakya/Hökmdar

K

• Kamandan atılan ox insanı öldürə, yaxud yaralaya bilər. Amma ağıllı adamın fikri bütün ölkəni hökmdarı ilə birlikdə məhv edə bilər. Çanakya/Hökmdar
• Kor doğulmuş bir hökmdar, bilikdən məhrum edilmiş hökmdardan daha yaxşıdır. Kor adam tabeçiliyindəkilərin gözü ilə görə bilər, amma bilikdən məhrum edilmiş buna qadir deyil. Çanakya/Hökmdar

M

• Müstəqillik bir inqilab aktı idi; cümhuriyyətçilik günəş altında yeni bir şey idi; federal sistem nəhəng eksperimental laboratoriya idi. Fiziki cəhətdən amerikalılar qabaqcıl idilər; sosial və iqtisadi institutlar sahəsində də onların ənənələri qabaqcıllardan biri olmuşdur. Əvvəldən intellektual və mənəvi müxtəliflik Amerika üçün irq və dil kimi xarakterik olmuşdur. Ən fərqli Amerika fəlsəfələri transsendentalizm - Ali Qanunun fəlsəfəsi və təcrübə və plüralizm fəlsəfəsi olan praqmatizm olmuşdur. Bu iki prinsip amerikançılığın özəyini təşkil edir: Ali Qanun prinsipi və ya hökmdarların diktəsinə tabe olmaq, qanunlardan daha çox vicdan və praqmatizm prinsipi və ya tək yaxşılığın və bitmiş kainat anlayışının rədd edilməsi. Amerikalılar əvvəldən bilirdilər ki, fəth edilməli yeni dünyalar, kəşf edilməli yeni həqiqətlər var. Amerikaçılığı tək bir nümunə ilə məhdudlaşdırmaq, onu vahid bir düsturla məhdudlaşdırmaq üçün hər cür səy amerikanizmdə keçərli olan hər şeyə sədaqətsizlikdir. Henri Stil Kommager