Hesablamalar

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

B

• Bu, əsl vulkandır, baxışları od saçır, sən şahmat taxtasında mövqe qurmağa macal tapmamış o, müxtəlif variantları yağdırmağa başlayır. Fantaziyasının hüdudu yoxdur, çox dərin hesablamalar aparmağı bacarır. Hətta ilk baxışda tamamilə ümidsiz vəziyyətlərdə də mübarizəni davam etdirmək üçün maraqlı və qeyri-standart imkanlar tapır. (Vüqar Həşimov haqqında) Vitali Tseşkovski
• Bütün həyatım fikirlər, hesablamalar, praktik işlər və sınaqlardan ibarət idi. Bir çox suallar cavabsız qalır; bir çox əsərlər yarımçıq və ya çap olunmamışdır. Ən vacib işlər hələ qarşıdadır. Konstantin Siolkovski

D

• ..Dövlətə xidmət üçün Perikli ən çox ləyaqətlililərdən hesab edirdilər. Sülh dövründə şəhərə başçılıq edən Perikl o həmişə sülh və ədalət içində qərarlar verir, onun təhlükəsizliyini mökəmləndiridi və onun vaxtında şəhər öz qüdrətinin zirvəsinə qalxdı. Müharibə başlayan zaman aydın oldu ki, o, həmçinin müharibəyə də düzgün qymət vermiş və onu anlamışdı… Onun ölümündən sonra afinalılar əmin oldu ki, onun müharibənin gedişinə dair verdiyi hesablama və müdrikliyi necə də düz imiş... Perikl, öz müdrik ağlı və şübhə doğurmayan satılmazlığı ilə həmşəhərliləri tərəfindən yüksək hörmətə layiq bir insan kimi, insanların azadlıqlarını məhdudlaşdırmadan idarə edir və xalq kütlələrinin ehtirasına tabe omur, əksinə onları idarə edirdi. Hakimiyyətə ləyaqətsiz üsullarla can atmırdı, bununla da vətəndaşlarına yaltaqlanmır, əksinə öz nüfuzuna söykənərəq onlara qəti etiraz da edə bilirdi. O, afinalıların zamansız və həddindən artıq cəsarətli planlar quduğunu görəndə onda, onlara öz nitqləri ilə ehtiyatlılığa çağırırdı, onlar ümidsizliyə qapılanda da cəsarətə gətirə bilirdi. Ada görə bu xalqın, əslində isə birinci vətəndaşın hakimiyyəti idi. Periklin xələfləri içərisindən heç biri digərlərinə nisbətən dövlət xadimi kimi seçilmirdi, amma hamısı birinci olmaq istəyirdi və buna görə də xalqa yaltaqlanaraq hətta dövlət maraqlarını da qurban verməyə hazır idi. Fukidid

E

• Ehtimallar nəzəriyyəsi hesablamaya endirilmiş sağlam düşüncədən başqa bir şey deyil; o, bizə dəqiq ağılların bir növ instinktlə hiss etdiklərini dəqiqliklə qiymətləndirməyə imkan verir. Laplas
• Hər bir dəqiq elm təxmini hesablamaya əsaslanır. Bertran Rassel

G

• Görürsən, kimyaçıların mürəkkəb hesablama üsulu var: “bir, iki, üç, dörd, beş proton” demək əvəzinə, “hidrogen, helium, litium, berilyum, bor” deyirlər. Riçard Feynman

H

• Hesablama evliliyi heç vaxt bir-birinə arxalana bilməyən insanların birliyidir. O.Henri
• Hesablama riyaziyyat üçün təcrübənin fizika üçün olduğu kimidir və yalnız hesablamanın yaratdığı bütün həqiqətlər təcrübənin həqiqətləri kimi qəbul edilə bilər. Elmlər ilk səbəblərə, hər şeydən əvvəl riyaziyyata, fizikada olduğu kimi, bizə məlum olmayan prinsipləri qəbul edə bilməyəcəyinə getməlidir. Çünki riyaziyyatda, belə demək mümkünsə, yalnız bizim oraya yerləşdirdiyimiz şeylər var... Lakin, riyaziyyatda həmişə insanın aradan qaldıra bilməyəcəyi əsas qaranlıqlıq varsa, o, məncə, sonsuzluğa doğru uzanacaq; riyaziyyat fizikaya, haqqında çox az şey bildiyimiz cisimlərin ən daxili təbiətinə bu istiqamətdə toxunur. Bernar Fontenel
• Hesablamalar üçün kifayət qədər məlumat və vaxta malik olsaq, biz gələcəyi indiki ilə eyni dəqiqliklə proqnozlaşdıra bilərik. Laplas

K

• Kobud məhdudiyyətdən kobud qoçaqlıq, ayıq hesablamadan isə qərarsızlıq yaranır. Fukidid

N

• Nə etsək də, Allahı ön planda tutmalıyıq. Gəlin bütün hərəkətlərimizdə xristian olaq. Amma bu axşam sizə demək istəyirəm ki, bizim üçün sevgi haqqında danışmaq kifayət deyil, sevgi xristian üzünün, imanın əsas nöqtələrindən biridir. Ədalət deyilən başqa bir tərəf var. Ədalət isə həqiqətən hesablamada sevgidir. Ədalət sevgiyə qarşı üsyan edəni düzəltməkdir. Martin Lüter Kinq

O

• “Obyektiv” və “subyektiv” kimi anlayışların nə qədər problemli olduğunu göstərən son onilliklərdə fizikada baş verən hadisələri mən böyük bir düşüncə azadlığı hesab edirəm. Hər şey nisbilik nəzəriyyəsi ilə başladı. Keçmişdə iki hadisənin eyni vaxtda olması barədə bəyanat obyektiv iddia hesab olunurdu, o, kifayət qədər sadə şəkildə çatdırıla bilərdi və bu, istənilən müşahidəçinin yoxlamasına açıq idi. Bu gün biz bilirik ki, “eyni vaxt” subyektiv elementi ehtiva edir, çünki istirahətdə olan müşahidəçi üçün eyni vaxtda görünən iki hadisə mütləq hərəkətdə olan müşahidəçi üçün eyni vaxtda baş vermir. Bununla belə, relativistik təsvir həm də obyektivdir, çünki hər bir müşahidəçi hesablama yolu ilə digər müşahidəçinin qavradığını və çıxara bilər. Bütün bunlara baxmayaraq, biz obyektiv təsvirlərin klassik idealından xeyli uzaqlaşmışıq. Kvant mexanikasında bu idealdan uzaqlaşma daha da radikal olmuşdur. Müşahidə edilə bilən faktlar haqqında bəyanatlar vermək üçün hələ də klassik fizikanın obyektivləşdirici dilindən istifadə edə bilərik. Məsələn, foto lövhənin qaraldığını və ya bulud damcılarının əmələ gəldiyini deyə bilərik. Ancaq atomların özləri haqqında heç nə deyə bilmərik. Və bu cür tapıntılara əsaslanaraq hansı proqnozlar verməyimiz eksperimental sualımızı necə qoyduğumuzdan asılıdır və burada müşahidəçinin seçim azadlığı var. Təbii ki, müşahidəçinin insan, heyvan və ya aparat olmasının hələ də fərqi yoxdur, lakin müşahidəçiyə və ya müşahidə vasitələrinə istinad etmədən proqnoz vermək artıq mümkün deyil. Bu dərəcədə hər bir fiziki prosesin obyektiv və subyektiv xüsusiyyətlərə malik olduğunu söyləmək olar. On doqquzuncu əsr elminin obyektiv dünyası, bu gün bildiyimiz kimi, ideal, məhdudlaşdırıcı hal idi, lakin bütün reallıq deyildi. Etiraf etmək lazımdır ki, hətta reallıqla gələcək qarşılaşmalarımızda da biz obyektiv və subyektiv tərəfi bir-birindən ayırmalı, ikisi arasında bölgü aparmalı olacağıq. Ancaq ayrılığın yeri hər şeyə necə baxıldığından asılı ola bilər; müəyyən dərəcədə iradəsi ilə seçilə bilər. Ona görə də mən başa düşürəm ki, niyə biz dinin məzmunu haqqında obyektivləşdirici dildə danışa bilmirik. Müxtəlif dinlərin bu məzmunu kifayət qədər fərqli ruhani formalarda ifadə etməyə çalışması əsl etiraz deyil. Bəlkə də biz bu müxtəlif formalara bir-birini istisna etsələr də, insanın mərkəzi nizamla münasibətindən irəli gələn zəngin imkanları çatdırmaq üçün lazım olan tamamlayıcı təsvirlər kimi baxmalıyıq. Nils Bor

R

• Rəqibin gözlənilən səhvlərində hesablama aparmaq lazım deyil. Fukidid

U

• Unutmayın ki, ömür qısa olsa da, düşüncə və etdiyimiz və ya dediklərimizin təsiri ölməzdir; və hələ heç bir hesablamanın səbəb və nəticə arasındakı nisbət qanununu müəyyən etmək iddiasında olmamışdır. Bir ingilis dəmirçisinin çəkici təkəbbürlü bir məmuru vuraraq, inqilaba yaxınlaşan üsyana səbəb oldu. Yaxşı deyilən söz, ən zəif və ya ən təvazökar insan tərəfindən belə düzgün görülən iş öz təsirini göstərməyə bilməz. Az-çox təsir qaçılmaz və əbədidir. Ən böyük işlərin əks-sədaları qayalıqlar arasında bir fəryadın əks-sədası kimi sönə bilər və edilənlər insan mühakiməsinə nəticəsiz qalmış kimi görünür. Ən kasıb insanların düşünməmiş hərəkəti yeraltı minaya aparan qatarı işə sala bilər və partlayış nəticəsində bir imperiya parçalana bilər. Albert Payk

Y

• Yüz il və ya daha çox bundan əvvəl dünya sərvətinin ədalətli bölüşdürülməsinin qeyri-mümkün olduğu bir vaxt var idi. Bu, bu gün doğru deyil. Statistika mövcuddur; hesablamalar aparılmışdır; təhqiqat yer sərvətlərinin hər bir sahəsinə nüfuz etmişdir və bu araşdırmalar, hesablamalar və statistik məlumatlar dərc edilmiş və ictimaiyyət üçün açıqdır. Hər bir xalqda hakimiyyətdə olan adamlar ədalətli şəkildə dünya miqyasında istifadə üçün hansı ərzaq, minerallar, neft və digər ehtiyacların olduğunu dəqiq bilirlər. Amma bu əmtəələr “danışıq və sövdələşmə nöqtəsi” kimi iştirak edən dövlətlər tərəfindən saxlanılır. Dünyanın qidasını bölüşdürmə problemi siyasətdən və kapitalizmdən azad olandan sonra artıq çətin deyil ... Alisa Beyli