Millətçilik

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

B

• Biz tarixdəki maddi təsirləri həddindən artıq vurğulamağa meylliyik. Xüsusilə ruslar bu səhvə yol verirlər. İntellektual dəyərlər və etnik təsirlər, ənənə və emosional amillər eyni dərəcədə vacibdir. Əgər belə olmasaydı, Avropa bu gün millətçiliyin dəlixanası deyil, federativ dövlət olardı. Albert Eynşteyn
• Bosniya mürəkkəb ölkədir: üç din, üç millət və başqaları. Hər üç millət arasında millətçilik güclüdür; ikisində irqçilik, şovinizm, separatizm çoxdur və biz indi bütün bunlardan dövlət qurmalıyıq. Aliya İzzetbeqoviç
• Bundan sonra müstəqil və milli Azərbaycanın müqəddaratını sövqi tarixlə idarəyə məmur olacaq firqənin adı Müsavat olmaya bilər, fəqət o firqənin müsavatçı olması zəruridir. Çünki, müsavatçılıq – millətçilik, türkçülük, vətənçilik, azərbaycançılıq, milli dövlətçilik, istiqlalçılıq, cümhuriyyətçilik, deməkdir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

H

• Heç bir xalq demokratiyası ölkəsində bu ölkədəki qədər çox millət yoxdur. Yalnız Çexoslovakiyada iki qohum millət var, bəzi digər ölkələrdə isə yalnız azlıqlar var. Ona görə də bu xalq demokratiyası ölkələrində bizim burada məskunlaşmalı olduğumuz kimi ciddi problemlərin həllinə ehtiyac yox idi. Onlarda sosializmə gedən yol burada olduğundan daha az mürəkkəbdir. Onlarda əsas amil sinif məsələsidir, bizdə isə həm millət, həm də sinif məsələsidir. Millət məsələsini bu qədər dərindən həll edə bilməyimizin səbəbini ölkədəki bütün millətlərin iştirak etdiyi Qurtuluş Müharibəsi zamanı inqilabi yolla həll olunmağa başlamasında axtarmaq lazımdır. ki, hər bir milli qrup öz imkanlarına uyğun olaraq işğalçıdan azad olmaq üçün ümumi səylərə öz töhfəsini verirdi. Nə makedoniyalılar, nə də o vaxta qədər zülmə məruz qalan hər hansı digər milli qrup fərmanla öz milli azadlığını əldə etmədi. Əllərində tüfənglə milli azadlıqları uğrunda vuruşurdular. Kommunist Partiyasının rolu ilk növbədə, həmin mübarizəyə rəhbərlik etməsi idi, bu da müharibədən sonra milli məsələnin kommunistlərin müharibədən xeyli əvvəl və müharibə zamanı düşündüyü kimi qəti şəkildə həll olunacağına zəmanət idi. Kommunist Partiyasının bu baxımdan bu gün sosializm quruculuğu mərhələsində rolu müsbət milli amillərin ölkəmizdə sosializmin inkişafına əngəl deyil, stimul olmasından ibarətdir. Bu gün Kommunist Partiyasının rolu ondan ibarətdir ki, milli şovinizmin heç bir millətdə meydana çıxmaması və inkişaf etməməsi üçün diqqətli olmaq lazımdır. Kommunist partiyası həmişə çalışmalıdır və çalışır ki, millətçiliyin bütün mənfi hallarının aradan qalxması, insanların beynəlmiləlçilik ruhunda tərbiyə olunmasını təmin etsin. Millətçilik fenomenləri hansılardır? Onlardan bəziləri bunlardır: 1) Millətçiliyin bir çox digər mənfi xüsusiyyətlərindən qaynaqlanan milli eqoizm, məsələn: yadelli işğalı arzusu, başqa millətləri sıxışdırmaq istəyi, başqa millətlərə iqtisadi istismar etmək istəyi və s.; 2) milli nifrət, başqa xalqları aşağılamaq, onların tarixini, mədəniyyətini, elmi fəaliyyətini, elmi nailiyyətlərini aşağılamaq və s. kimi millətçiliyin bir çox digər mənfi xüsusiyyətlərinin mənbəyi olan milli-şovinizm; öz tarixlərində mənfi olan və marksist nöqteyi-nəzərimizdən mənfi hesab edilən hadisələrin tərənnümü. Və bu neqativ hallar nədir? İstila müharibələri, başqa xalqların tabe və zülmü, iqtisadi istismar, müstəmləkə əsarətinə çevrilmə və s. Bütün bunlar marksizm tərəfindən mənfi hesab edilir və pislənir. Keçmişin bütün bu hadisələri, doğrudur, izah oluna bilər, lakin bizim nöqteyi-nəzərimizdən onlara heç vaxt haqq qazandırmaq olmaz. Sosialist cəmiyyətində belə hadisələr yox olmalıdır və yox olacaq. Köhnə Yuqoslaviyada böyük serb kapitalist qruplaşmasının milli zülmü məzlum xalqların iqtisadi istismarını gücləndirmək demək idi. Bu, milli zülmdən əziyyət çəkən hər kəsin qaçılmaz taleyidir. Yeni, sosialist Yuqoslaviyada mövcud hüquq bərabərliyiçünki bütün millətlər bir milli qrupun digərinə iqtisadi istismar tətbiq etməsini qeyri-mümkün etmişdir. Çünki bu ölkədə bir milli qrupun digəri üzərində hegemonluğu artıq mövcud deyil. İstənilən belə hegemonluq istər-istəməz özü ilə bu və ya digər dərəcədə bu və ya digər formada iqtisadi istismarı da gətirməlidir; və bu, sosializmin söykəndiyi prinsiplərə zidd olardı. Yalnız iqtisadi, siyasi, mədəni və ümumbəşəri hüquq bərabərliyi cəmiyyətimizin bu böyük səylərində gücümüzü artırmağımıza imkan verə bilər. İosip Broz Tito
  • Sloveniya İncəsənət və Elmlər Akademiyasında milli məsələ və sosial vətənpərvərlik nitqi ilə bağlı, 26 noyabr 1948-ci il, Lyublyana.

M

• Məgər insan bu dünyada millətçilik ab-havasına meyl etmədən, ruhunu dini təriqətçilik rənginə boyamadan yaşamaq iqtidarında deyil? Bəşər qardaşını onun dini inancına iftira yaxmadan, şiə damğası vurmadan, öz təəssübkeşliyi ilə öyünmədən, özünün dini və yaxud siyasi səylərini şişirtmədən qəbul edə bilməz? Əmin ər-Reyhani
• Məkanda hökmranlıq edən vasitələrin böyüməsi ilə eyni vaxtda insanda yeni məkan şüuru yaranır. İnformasiya və gücün daşınması vasitələri sahəsinin getdikcə genişlənməsi siyasi sferaya da yayıldı. Beləliklə, dünyanın ən fərqli yerlərində imperiya siyasətinin ilk addımlarını görəndə təəccüblənmək olmaz. Dünya müharibəsi ilə bağlı millətçiliyin təsirli və müəyyən mənada qəribə böyüməsinin arxasında da mahiyyətinə görə milli dövlətin sərhədlərini aşmağa sövq edən bir səy hiss edə bilərik. Ernst Yunger
• Mən bilirəm ki, elm və texnologiya dünyaya xeyirxah əməllər səpələyən yaltaqlıqlar deyil. Alimlər təkcə nüvə silahı yaratmadılar; onlar həm də siyasi liderləri yaxaladılar və iddia edirdilər ki, onların milləti - hansı olursa olsun - birinci olmalıdır. ... İnsanların elm və texnologiyadan narahat olmasının bir səbəbi var. Beləliklə, dəli alimin obrazı bizim dünyamızı təqib edir - doktor Faustdan tutmuş Dr. Frankenşteynə, Dr Strangelove, şənbə səhəri uşaq televiziyasının ağ örpəyinə qədər. (Bütün bunlar qönçələnməkdə olan alimləri ruhlandırmır.) Amma geriyə yol yoxdur. Biz sadəcə olaraq belə nəticəyə gələ bilmərik ki, elm mənəvi cəhətdən zəif texnoloqların və ya korrupsioner, hakimiyyətə sahib olan çılğın siyasətçilərin əlinə həddən artıq güc verir. Tibb və kənd təsərrüfatındakı irəliləyişlər tarixdəki bütün müharibələrdə itirilənlərdən daha çox insanı xilas etdi. Nəqliyyat, rabitə və əyləncə sahəsindəki irəliləyişlər dünyanı dəyişdirdi. Elmin qılıncı ikitərəflidir. Əksinə, onun zəhmli güc qüvvələri hamımızın, o cümlədən siyasətçilərin üzərinə yeni bir məsuliyyət – texnologiyanın uzunmüddətli nəticələrinə daha çox diqqət yetirmək, qlobal və nəsillərarası perspektiv, millətçilik və şovinizmə asan müraciətlərdən qaçmaq üçün stimul müəyyənləşdirir. Səhvlər çox bahalaşır. Karl Saqan
• Milliyyətçilik həmişə cəfəngiyatdır, etnik millətçilik isə öldürücü cəfəngiyyatdır. Bernard Henri Levi
• Milliyyətçilik hissi məndə o qədər təbiidir ki, heç bir beynəlmiləlçi onu məndən heç vaxt uzaqlaşdıra bilməz. Dmitri Mendeleyev
• Millətçilik geologiyaya bənzəyir: istilik yerin dibindədir, alt qatlar isə istidir. Jül Mişle
• Millətçilik, mənim fikrimcə, o qədər təbiidir ki, o, heç vaxt, heç bir sifarişlə, “beynəlmiləlçilərin” arzuladığı bir şey olmayacaq. Amma, birincisi, məncə, hər şeyin öz vaxtı olacaq və indi o, ifrat həddən kənarda deyil. Millətçilik; ikincisi, kiçik xalqların böyüklərlə həmişəlik razılaşması praktiki olaraq zəruridir, çünki gələcəkdə yalnız böyüklər və güclülər sabit olacaq; üçüncüsü, heç bir torpağı və dövlətçiliyi olmayan qaraçılar və yəhudilər kimi dağınıq xalqları saymaq belə mümkün deyil; dördüncüsü, millətçiliyə hər şeydən çox dözümlülüyün başlanğıcını qəbul etmək, yəni şər uçurumunun açıq-aşkar olduğu hər cür təkəbbürdən imtina etmək lazımdır və buna görə də bu tip məsələlərdə səbirlə yol gözləmək ən praktikdir. Dmitri Mendeleyev
• Millətçilik özü-özlüyündə hörmətə layiq, hətta möhtəşəm bir hadisədir, çünki o, xalqların həyatında bir zərurətdir. Mən hətta düşünürəm ki, bəşəriyyətin təkamülü tarixində millətçilik dindən sonra insan ruhunun ikinci böyük mərhələsidir. O, tarixdə ən böyük qəhrəmanlıqların nədəni olmuş, yenə də olacaq. Onsuz bir sıra xalqlar yenə də yadların zülmü altında inləməli olacaqdı və məhz onun sayəsində hələ bir çoxları uyğun çıxış yolu tapacaq... Həqiqi, dürüst, sonunadək özünə sadiq qalan millətçi, özününkünü müdafiə edərkən, başqasınınkı üzərində hər hansı zülmü də rədd etməlidir. Əhməd bəy Ağaoğlu
• Milli varlıqları qoruyan və bu varlığın ayrılmaz haqqı olan siyasi istiqlaliyyəti üçün çarpışan məhkum millətlətdə olduğu kimi, Azərbaycan millətçiliyi də ümumi hüriyyət prinsiplərinə bağlıdır. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

Ö

• Ölkələr üçün təhlükə xalqların iradəsinin ifadəsi ilə deyil, siyasi və ideoloji dözümsüzlükdə, şovinizmdə, imperiya və millətçilik xarakterli ekstremist ifratçılıqda xasdır. Və yalnız bunların zorakılığa səbəb olduğu və ölkələrin və xalqların həyatının sabitliyini pozduğu yerdə qanuni müdafiə mexanizmi işə qarışmalıdır. Eduard Şevardnadze

S

• Sionizm tarixində iki tel birləşir. Birincisi, yəhudilərin öz şəxsiyyətlərini qoruyub saxlamaq əzmkarlığıdır ki, bu da minlərlə il əvvəl onların qısa, lakin möhtəşəm azadlıq anlarını bildikləri torpaqların xatirələri ilə sıx bağlıdır. Digəri, bir çox başqa xalqları azadlığa və özünütəsdiqə aparan eyni xəyalı təqib olunan və alçaldılmış yəhudilərə ötürən Avropa millətçiliyinin yaranmasıdır. Abba Eban

Ş

• Şərqdəki milli hərəkatın bir növü kimi panturanizm Qərbdə irticaçı sayılan və çox vaxt şovinizm adlandırılan millətçilərindən bir qədər fərqlənir. Şovinizm – təcəvüzkar hərəkatdır və əsasən, artıq milli birliyə malik kapitalist dövlətin öz hakimiyyətini gücləndirməyə və ərazi sahəsini genişləndirməyə can atan dövlətin ekspansiyası amilinə bir hadisədir. Avropa millətçiliyi – siyasi cəhətdən təcavüzkar ideologiya; Şərqdəki millətçilik isə - siyasi cəhətdən müdafiə, sosioloji cəhətdən isə mütərəqqi hadisədir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

Y

• Yayılan millətçilik bu gün çox müxtəlif formalarda və heç kəsi əsirgəməyən aqressivliklə öz hökmranlığını insana tətbiq edir. Artıq qarşımızda duran problem əslində köləliyin yalnız yeni bir forması olan həqiqi azadlıq kimi qəbul etmək istəyidir. II İohann Pavel
• Yer kürəsi onsuz da çox sıx məskunlaşıb və mübahisələri alovlandıran istənilən millətçilik təhlükəlidir. Karl Popper