İran

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Azərbaycan, İran-Turan çəkişməsinin bilavasitə bu cəhətlərinə əks-səda yeri olmuşdur. Burada Nizami, Xaqani, Fələki kimi hərarətli, farsca şer yazan azərbaycanlı türk şairləri yetişdiyi kimi, əsərlərini türkcə yazan Füzuli, Nəsimi, Xətai kimi türk şairləri də çıxmışdır. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

B

• Bəzi İran mühərrirləri Azərbaycan Cümhuriyyətinin vücudunda İranın təmamiyyəti-mülkiyyəsindən ötrü "ələni" (açıq-aşkar) bir təhdid görüyorlarmış. Və Azərbaycan İranın bir vilayəti ikən bunu cümhuriyyətimizə "ələm" (nişan, bayraq) etdigimizə etirazları varmış. Biz bu xüsusda vəqtilə – bir münasibətlə – izahat vermişdik. Azərbaycan derkən qəsdimiz Şimali Azərbaycan və yaxud Qafqasiya Azərbaycanıdır ki, əski Aran ilə Şirvan və Muğanı ehtiva edər. Azərbaycan ismi isə coğrafi bir istilah olmaqdan ziyadə qövmi bir məna ilə işlənmişdir. Biz kəndimizi Azərbaycan dili ilə (ki türkcənin bir növüdür) mütəkəllim məxsus bir qövm ədd edəriz. Bu qövmün ismi nə Aran, nə Şirvan, nə də Muğandır. Yalnız Azərbaycandır. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
• Biz bilmirik ki, İran niyə bizə qarşıdır, biz İrana qarşı deyilik, həqiqət budur ki, İran kralı Böyük Kir ilk sionist idi. O, uzaq keçmişdə yəhudi liderlərini öz xalqları ilə birlikdə öz torpaqları olan İsrailə qayıtmağa çağırırdı... O gün gəlsin ki, bəzi iranlılara yeridilən kor, çox zərərli və səbəbsiz nifrət öz yerini tarixi realizmə versin. Şimon Peres
• Biz (İran) heç vaxt müharibənin təhrikçiləri olmayacağıq. Seyyid Əli Xameneyi
• Biz istərdik İran mətbuatı burasına diqqət etsin ki, Qafqasiyadakı azərbaycanlılar Azərbaycan kəlməsini coğrafi mənasından ziyadə (çox) qövmi bir mənada istemal ediyorlar (işlədirlər). Dünyada yalnız bir Azərbaycan qitəsi degil, bir də Azərbaycan cəmaəti vardır. Bu cəmaət kəndisinə (özünə) məxsus bir ləhcə ilə qonuşur (danışan) türk əqvamından (qövmündən) bir millətdir ki, "İran" rəfiqimiz bunlara "ətraki-müsəlmani-Qafqaz" (müsəlman Qafqaz türkləri) diyor. "Ətraki-müsəlmani-Qafqaz"ın bir ədəbiyyatı var ki, adına Azərbaycan ədəbiyyatı denilir. Şairləri o dildə, Azərbaycan dilində və yaxud təbiri-mərufilə (hamının bildiyi kimi desək), şivəsində yazarlar. Məktəblərində o dili tədris edərlər. Mətbuatları o dildə yazılır. Teatrları, operaları o şivədə tərtib edilir. "Ətraki-müsəlmani-Qafqaz" ilə azərbaycanlı təbirinin (söz) eyni mənanı ifadə elədiklərini coğrafiya nöqteyi-nəzərindən cərh eləmək (yalanlamaq) mümkün olsa da, qövmiyyat nöqteyi-nəzərindən bunu inkar etmək mümkün degildir. Zira İrəvan, Gəncə və Bakı quberniyalarındakı "ətrak" ilə Ərdəbil, Marağa, Xalxal, Təbriz və Qaraca Dağ mahallarındakı "ətrak"ın (türklərin) biribirindən nə ilə ayrıldıqlarını bən iyi fərq edəmiyoram. Eyni lisan, eyni adət, eyni məzhəb, eyni ənənat burada da, orada da hökmfərma, ortada yalnız yüz sənəlik digər bir həyati-siyasiyyə ilə yaşamanın təsiratı mövcud. "Ətraki-müsəlmani-Qafqaz"ın "ətraki-müsəlmani-İran" kibi daha məruf bir ismi vardır – Azərbaycan türkü. Əski Şirvan, Muğan, Aran, Bərdə, Albaniya, Bəqrcan, nəhayət, Gəncə, Bakı, İrəvan vilayətləri ilə adlanan bugünkü Azərbaycan Cümhuriyyətinin coğrafiya nöqteyi-nəzərindən bu ismə haqlı olduğu inkar olunsa da, burada böyük bir əksəriyyətlə yaşayan türklərin Azərbaycan türkcəsi ilə mütəkəllim (danışan) bir millət olduqları cərh olunamaz (yalanlana bilinməz). Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
• Bütövlükdə İranda, xüsusən sarayda, böyüklər və əyanlar arasında daha çox türkcə danışılır, nəinki farsca... Türkcə danışmağın səbəbi bu deyil ki, iranlılar ona fars dilindən daha artıq dəyər verirlər. Əsas səbəb budur ki, bütün qoşun əslən türk olan qızılbaşlardan təşkil olunmuşdur. Şahın müxtəlif tayfalardan olan qulamları da daha çox türkcə danışırlar və farsca bilmirlər. Buna görə də nəinki əmirlər qoşuna aid məsələləri türkcə çatdırırlar, hətta vaxtının çox hissəsini əcgərlər arasında keçirən şahın özü də dediklərinin başa düşülməsi üçün türkcə danışır. Nəticədə bu dil bütün sarayda, qadınlar və digərləri arasında geniş yayılmışdır. Petra della Valle
  • 18 dekabr 1617-ci il tarixdə İsfahandan dostu Mario Eskipanoya yazdığı məktubdan:

Ə

• Əsarətçilərin yad dili yerli xalqa rəsmi olaraq yeritməsi mümkündür, hətta öa ana dilində danışan əhalinin tərkibi nə qədər qarışıq olsa belə, mümkündür. Məsələn, Rusiya imperiyasında rus dilinin, Hindistanda ingilis dilinin, Əlcəzairdə fransız dilinin, İranda fars dilinin rəsmi olaraq xalqa qəbul etdirilməsi kimi. Məcbur edilir ki, bu pərçim olunmuş dildən iclaslarda və mediada, kitab səhifələrində, tədris vəsaitlərində istifadə edilsin. Ancaq xalqın dilinə atalar sözlərini və zərb-məsəlləri, laylaları və ağıları, mərasim və sevgi mahnılarını, nağıl və əfsanələri, bütöv bir epik düzümü zorla necə qəbul etdirmək olar? Onlar əbədidir, əzəlidir və heç bir xalq digər xalqa ana dilinin folklor ahəngini zorla qəbul etdirə bilməz. Anar

G

• Gəzdim İran, Turanı, cənnət gördüm buranı. Azərbaycan atalar sözləri/G

X

• Xoşbəxtlikdən, prezident Obama və əksər dünya liderləri başa düşürlər ki, İranın məqsədinin nüvə silahı yaratmaq olmadığı fikri gülüncdür. Ancaq inanılmaz dərəcədə bəziləri daha az ağılsız bir fikri qəbul etməyə hazırdır: Ayətullahların atom bombalarının olduğu bir dünyanı qəbul etməliyik. Əlbəttə, deyirlər, İran qəddardır, amma dəli deyil. Bu iyrəncdir, amma çəkindiricidir. Məsul liderlər öz ölkələrinin təhlükəsizliyini dünyanın ən təhlükəli rejiminin dünyanın ən təhlükəli silahlarından istifadə etməyəcəyinə inanmamalıdır. Mən sizə söz verirəm ki, baş nazir olaraq İsrailin təhlükəsizliyi ilə heç vaxt qumara oynamayacağam. Ayətullah rejimi əvvəldən hər bir beynəlxalq qaydanı pozmuş və hər normanı pozmuşdur. Səfirlikləri ələ keçirdi, diplomatları hədəf aldı və öz uşaqlarını mina tarlalarına göndərdi. Geyləri asır, qadınları daşlayır. Əsədin Suriya xalqını vəhşicəsinə qətlə yetirməsini dəstəkləyir. İran dünyada terrorun əsas sponsorudur. Livanda Hizbullaha, Qəzzada HƏMAS-a və Yaxın Şərq, Afrika və Cənubi Amerikada terrorçulara sponsorluq edir. İranın müvəkkilləri yüzlərlə kamikadze göndərib, minlərlə yol kənarına bomba yerləşdirib və dinc sakinlərə iyirmi mindən çox raket atıb. Göydən gələn terror və yerdəki terror vasitəsilə İran yüzlərlə, hətta minlərlə amerikalının qətlinə görə məsuliyyət daşıyır. 1983-cü ildə İranın müvəkkil Hizbullahı Livanda dəniz piyadalarının kazarmasını partladıb, 240 amerikalı hərbçini öldürüb. Son on ildə Əfqanıstan və İraqda Amerika əsgərlərinin öldürülməsinə və şikəst edilməsinə görə məsuliyyət daşıyırdı. Cəmi bir neçə ay əvvəl Səudiyyə səfirini buradan bir neçə məhəllə aralıda yerləşən restoranda öldürməyə cəhd edib. Sui-qəsdçilər bu prosesdə bir neçə senatorun və Konqres üzvünün öldürülməsinə əhəmiyyət vermədilər. İran Amerika hökumətini 11 sentyabr hadisələrini təşkil etməkdə ittiham edir və Holokostu inkar edir. İran həyasızcasına İsraili məhv etməyə çağırır və onlar onun məhvi üçün çalışırlar – hər gün, hər gün. Bu gün nüvə silahı olmayan İran özünü belə aparır. Düşünün ki, sabah nüvə silahı ilə necə davranacaqlar. İran daha ehtiyatsız və daha təhlükəli olacaq. Benyamin Netanyahu
  • Amerika İsrail İctimai Əlaqələr Komitəsinin Siyasət Konfransında çıxışı (mart 2012).

İ

• İran İslam Respublikası nüvə silahı əldə etmək istəmir, çünki bu silahlara sahib olmaq günah olar və üstəlik bu tip silahlar yararsız, zərərli və təhlükəlidir. Seyyid Əli Xameneyi
• İran nüvə silahı əldə etsə, onun terrorçuların əlinə keçmə ehtimalı böyükdür, çünki İran dünya terrorunun mərkəzidir. O zaman dünya xaos içində olacaq. Şimon Peres
• İran prezidenti yadda saxlamalıdır ki, İran da xəritədən silinə bilər. Şimon Peres
• İran Tehranda onlarla amerikalını girov götürdü, Beyrutda yüzlərlə amerikalı əsgəri, dəniz piyadasını qətlə yetirdi və İraq və Əfqanıstanda minlərlə amerikalı hərbçi və qadının öldürülməsinə və şikəst olmasına görə məsuliyyət daşıdı. İran Yaxın Şərqdən kənarda qlobal terror şəbəkəsi vasitəsilə Amerikaya və onun müttəfiqlərinə hücum edir. Yəhudi icma mərkəzini və Buenos-Ayresdəki İsrail səfirliyini partladıb. Bu, Əl-Qaidənin Afrikadakı ABŞ səfirliklərini bombalamasına kömək etdi. O, hətta burada, Vaşinqtonda, Səudiyyə Ərəbistanı səfirinə sui-qəsd etməyə cəhd etdi. Yaxın Şərqdə İran indi dörd ərəb paytaxtında, Bağdad, Dəməşq, Beyrut və Sənada hökmranlıq edir. İranın təcavüzü nəzarətsiz qalsa, şübhəsiz ki, daha çox şey gələcək. Deməli, çoxlarının İranın millətlər cəmiyyətinə qoşulacağına ümid etdiyi bir vaxtda İran xalqları udmaqla məşğuldur. İranı dayandırmaq üçün hamımız birlikdə olmalıyıq. Benyamin Netanyahu
• İranda çoxlu Azərbaycanlı köklü adam yaşayır. - Dmitri Medvedev
• İrani İslamidə türk də fars kimi, fars da türk kimi, hamı iranidir, müsəlmandır, bir-biri ilə qardaşdır.Seyyid Əli Xameneyi
• İsraildə millət quruculuğu ilə məşğul olmaq lazım deyil, biz artıq qurulmuşuq. İsrailə demokratiya ixrac etmək lazım deyil, bizdə artıq var. İsrailə Amerika qoşunlarını göndərməyə ehtiyac yoxdur, biz özümüzü müdafiə edirik... Yaxın Şərqdə yanlış olan İsrail deyil, İsrail haqlıdır. Yaxın Şərq haqqında... Tehrandakı istibdad öz xalqını vəhşiləşdirir. Əfqanıstan və İraqda Amerika hərbçilərinə qarşı hücumları dəstəkləyir. Livan və Qəzzanı özünə tabe edir. O, bütün dünyada terrora sponsorluq edir... Nüvə silahı olan İran Yaxın Şərqdə nüvə silahı yarışını alovlandıracaq. Bu, terrorçulara nüvə çətiri verəcək. Bu, nüvə terrorizminin kabusunu bütün dünyada açıq və indiki təhlükəyə çevirərdi. Bunun nə demək olduğunu başa düşməyinizi istəyirəm. Onlar bombanı hər yerə qoya bilərdilər. Onu raketin üzərinə qoya bilərdilər. Limanda konteyner gəmisində də ola bilər, metroda çamadanda da... İndi ölkəm üçün təhlükəni saymaq olmaz. Bunu rədd edənlər başlarını quma dirəyiblər. Altı milyon yəhudinin öldürülməsindən yetmiş il keçməmiş İran liderləri Yəhudi dövlətini məhv etməyə çağırarkən, yəhudi xalqının Holokostunu inkar edir.. Bu cür zəhər yayan liderlər planetdəki hər bir hörmətli forumdan uzaqlaşdırılmalıdır. Ancaq qəzəbi daha da artıran bir şey var: qəzəbin olmaması. Beynəlxalq ictimaiyyətin əksəriyyətində bizim məhvimizlə bağlı çağırışlar tam sükutla qarşılanır. Daha da pisdir, çünki İsraili İranın terror müvəkkillərinə qarşı müdafiə etdiyinə görə qınamağa tələsənlər çoxdur... Bir daha heç vaxt dedikdə, bizdemək bir daha heç vaxt! İsrail həmişə özünü müdafiə etmək hüququnu özündə saxlayır... Yəhudeya və Samariyada yəhudi xalqı yad işğalçı deyil. Biz Hindistanda ingilis deyilik. Biz Konqodakı belçikalılar deyilik. Bu, atalarımızın torpağıdır, İbrahimin tək Tanrı ideyasını gətirdiyi, Davudun Qolyatla qarşılaşmaq üçün yola çıxdığı və Yeşayanın əbədi sülh mənzərəsini gördüyü İsrail torpağıdır... Tarixin heç bir təhrifi inkar edələ bilməz. Yəhudi xalqı ilə yəhudi torpağı arasında dörd min illik bağ var. Sülh tətbiq edilə bilməz. Bunun üçün danışıqlar aparılmalıdır. Ancaq bunu yalnız sülhə sadiq olan tərəfdaşlarla müzakirə etmək olar. Benyamin Netanyahu
  • ABŞ Konqresinin birgə iclasında çıxış (24 may 2011-ci il).
• İsraildə Misiri məhv etmək və ya ona zərər vermək istəyən bir nəfər də yoxdur. Bunun əksinə olaraq, açıq şəkildə İsraili məhv etmək istəyən bütöv bir ölkə var, o da İrandır. Bizimki ilə Misirin təhlükəsizlik problemləri arasında fərq budur. Misir heç kim tərəfindən təhdid edilmir. İkinci dairə İsraili təhdid edir. İsrail heç vaxt Misir üçün təhlükə olmayıb və olmayacaq. İsrail İranı təhdid etmir, İran İsraili təhdid edir. Vəziyyət oxşar deyil. Şimon Peres

N

• Nüvə silahı olan Şimali Koreya nə qədər təhlükəli olsa da, nüvə silahına malik İranın təhlükəsi ilə müqayisədə zəifdir. Yaxın Şərqdə nüvə silahına malik İran başqa bir Şimali Koreya ola bilməz. Bu, daha 50 Şimali Koreya olardı. Benyamin Netanyahu
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasına müraciət (1 oktyabr 2013-cü il).

Ş

• Şah Abbas məmləkəti abad etmək və rəiyyətin asayişinə baxmaq işlərində bütün dünyada məşhurdur. Qoymuş olduğu bir çox mülki və əsgəri qanunlar, İran şahları üçün rəhbər olmuşdur. Sultanların ləyaqətini onların xüsusi məziyyətlərinə görə təyin edən Avropa tarixçiləri belə, bu elmi sevən padişaha “Böyük” ləqəbi vermişlər. O, xalq arasında indi də adil sifətlə tanınmaqdadır. İctimai binalar və xeyriyyə müəssisələri tikdirməkdə islam dövründə, İranda bu padişahın misli və tayı olmamışdır. Bütün İranda, o cümlədən, Şirvan ölkəsində olan məscidlər, mədrəsələr, uzaq çöllərdəki kəhrizlər və çoxlu karvansaralar bu iddianın doğruluğuna aydın bir sübutdur. Bir çox fazil şəxslər, onun tərbiyəsi sayəsində, elm və fənndə öz dövrünün başçılarından olmuş və bütün dünyada böyük şöhrət qazanmışlar. İşinin çoxluğuna və bir çox müşkül işləri həll etməklə məşğul olmasına baxmayaraq o, kamil adamlarla müsahib olmağa mail olub, gözəl təbi-şerə də malik idi. Abbasqulu ağa Bakıxanov