Maarifçilik

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

A

Alimlər - bunlar çoxlu kitab oxuyanlardır. Mütəfəkkirlər, dahilər, dünya maarifçiləri və bəşəriyyətin hərəkətverici qüvvələri bilavasitə Kainat kitabını oxuyanlardır. Artur Şopenhauer

B

Biz bu gün Tokioda dayanırıq, doxsan iki il əvvəlki həmyerlimiz komandor Perrini xatırlayıram. Onun məqsədi dünyanın dostluğuna və ticarətinə təcrid pərdəsini qaldıraraq, Yaponiyaya maarifçilik və tərəqqi dövrünü gətirmək idi. Amma təəssüf ki, bununla qərb elminin əldə etdiyi biliklər zülm və insan əsarətinin alətinə çevrildi. İfadə azadlığı, fəaliyyət azadlığı, hətta fikir azadlığı xurafatlara müraciətlə, güc tətbiq etməklə inkar edildi. Biz Potsdam Prinsiplər Bəyannaməsinə sadiqik ki, Yapon xalqı bu köləlik vəziyyətindən azad olsun. Sakit okean hövzəsinə yeni azad edilmiş dünyanın mənzərəsi gəldi. Bu gün azadlıq hücumda, demokratiyanın yürüşündədir. Bu gün Asiyada, eləcə də Avropada buxovsuz xalqlar azadlığın tam şirinliyini, qorxudan qurtulmağı dadırlar. Duqlas Makartur
Bizim kənd təsərrüfatı düzənliklərimizin geniş zəngin hektarları təbiət tərəfindən uzun müddət qorunub saxlanmışdır ki, onun mədəni və azad xalqa hədsiz hədiyyəsi olsun, onun üzərində yaxşı bölüşdürülmüş mülkiyyətdə, maarifçi, bərabərhüquqlu və qardaş vətəndaşların çoxsaylı evləri dayansın. Mövcud nizamnaməyə əsasən, bizim böyük səhra torpaqlarımız korporasiyaların və ya fiziki şəxslərin inhisarına verilməməlidir. Qrover Klivlend
Bütün dünya bilir ki, fəzilət insanın ehtiraslarına tabe olmaqdan və ya özündən imtina etməkdən ibarətdir. Bunu təkcə Nitsşenin əleyhinə fəryad etdiyi xristian dünyası deyil, həm də bütün bəşəriyyətin, o cümlədən brahmanizm, buddizm, konfusiçilik və qədim fars dinini inkişaf etdirdiyi əbədi ali qanundur. Və birdən bir adam peyda olur ki, özündən imtinanın, həlimliyin, itaətkarlığın və məhəbbətin bütün insanlığı məhv edən pisliklər olduğuna əmin olduğunu bəyan edir (bütün başqa dinlərə məhəl qoymadan xristianlığı nəzərdə tutur). Belə bir bəyanatın əvvəlcə insanları niyə çaşdırdığını başa düşmək olar. Ancaq bir az fikirləşdikdən və qəribə müddəaların sübutunu tapa bilmədikdən sonra, hər hansı bir ağıllı adam kitabları bir kənara atıb, bu gün nəşriyyat tapa bilməyəcək bir zibilin olub-olmadığını düşünməlidir. Ancaq Nitsşenin kitablarında bu baş vermədi. Yalançı maarifçilərin əksəriyyəti Fövqəlinsan nəzəriyyəsinə ciddi yanaşır və onun müəllifinin böyük filosof, Dekart, Leybnits və Kant nəslindən olduğunu qəbul edir. Və bütün bunlar ona görə baş verdi ki, günümüzün psevdo-maarifçilərinin əksəriyyəti fəzilət haqqında hər hansı bir xatırlatma və ya onun əsas müddəasına etiraz edirlər: özündən imtina və məhəbbət - onların həyatının heyvani tərəfini məhdudlaşdıran və pisləyən fəzilətlər. Onlar şəxsi xoşbəxtlik və yaşadıqları başqalarının həyatından üstünlük ideyasını təsdiqləyən eqoizm və qəddarlıq doktrinasını, nə qədər ardıcıl və ayrı-ayrılıqda ifadə olunsa da, məmnuniyyətlə alqışlayırlar. Lev Tolstoy

F

Fransada inqilab alovlananda hamıya aydın oldu ki, "maarifçilik" yalnız cahil xarakter daşıyarkən faydalıdır. Saltıkov-Şedrin

İ

İctimaiyyətin şikayəti daim fikir fəryadı, ümumi rəy isə hökumətin hökmranlığıdır. Maarifçi xalqlar arasında fikir qaydası necədir? Cəmiyyətin daimi mənafeyi, millətin nicatı və faydalılığı. Qiyom Toma Fransua Reynal

Q

Qədim dünyanın süqutu və xristianlığın meydana çıxması dövründə qədim Maarifçilik və qədim sivilizasiyanın prinsiplərini müdafiə etmək “mürtəce” idisə, “proqressiv” və hətta “inqilabi” həmin mənəvi prinsipləri müdafiə edirdi. Sonralar orta əsr mədəniyyətində qələbə çaldı. Yaradıcılıq hərəkatı, o dövrlərin ruhunun inqilabı “qaranlıq dövrlərə” gətirib çıxardı. Qədim dünyanın son vətəndaşları, sonuncu yazıçı və filosofları deyil, əsl ruhani hərəkatın adamları olan kilsənin müəllimləri və Ataları idi. Dağılan köhnə dünya, geri dönüş ola bilməz, məhz rasionalist Maarifçiliklə müasir dünya, fərdiyyətçilik və humanizmlə, liberalizm və demokratizmlə, şanlı milli monarxiyalarla və imperialist siyasətlə, dəhşətli sənaye-kapitalist iqtisadiyyat sistemi ilə, qüdrətli texnologiya və aşkar fəthlər və firavanlıqla, iyrənc və hədsiz həyata ehtirasla, ateizm və ürəksizliklə, amansız sinfi mübarizə və dövrün tacı kimi sosializmlə. Biz “Köhnə dünyanı inkar edək” inqilabi mahnının sözlərini oxumağa hazırıq, “köhnə dünya”nı məhvə məhkum olan müasir dünya kimi başa düşürük. Nikolay Berdyayev

M

Maarifçilik insanın öz üzərinə götürdüyü himayədən azad olmasıdır. Qəyyumluq insanın öz idrakından başqasının göstərişi olmadan istifadə edə bilməməsidir. Səbəb ağılsızlıqda deyil, başqasının göstərişi olmadan ondan istifadə etmək üçün qətiyyət və cəsarətin olmamasında olduqda, bu vəsiyyətçilik öz üzərinə düşür. Sapere aude! "Öz ağlından istifadə etmək üçün cəsarət et!"- maarifləndirmənin şüarı budur. İmmanuel Kant
Maarifçilik zamandan həzz almağın yolunu tapır, cəhalət isə yalnız ondan qurtulmaq istəyir. Nikolay Karamzin

S

Siyasət, xüsusən də ölkəmizdə birdən-birə daşqın və tez çəkilən dağ çayına bənzəyir, maarifçilik işləri isə təkcə mussonda deyil, yayda dağların könlünü əridərək axar. Siyasət milli varlığın möhkəmləndirilməsi ilə məşğuldur və təbiətcə səbirsizdir, təhsil sosial ideallara həsr olunur, mahiyyət etibarilə patentlidir. Ona görə də təhsil ağa, siyasət isə onun xidmətçisidir. Zakir Hüseyn

Ş

Şübhəsiz ki, xristianlıq və İslam öz müqəddəs Yazılarından nəhəng fundamentalist düşüncəni silmək üçün hələ çox iş görməlidirlər ki, bu da onlara müasir dövrün dünyəvi, humanist etika səviyyəsinə yaxınlaşmağa imkan verəcəkdir. Müasir Maarifçilik, bu günə qədər davam edən tənqidi düşüncəsi ilə, məhz belə qəbul edilən hər hansı fundamentalizmi rədd etməyə hazır olduğu üçün bu səviyyəyə çatdı. Hubertus Mynarek

İstinadlar