Valentin Lui Jorj Ejen Marsel Prust (fr. Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust; 10 iyul 1871, Paris – 18 noyabr 1922, Paris) — Fransız romançı, esseçi və tənqidçi. Onun ən məşhur əsəri 1913–1927-ci illər aralığında yazdığı, yeddi cilddən ibarət İtirilmiş zamanın axtarışında (fr. À la recherche du temps perdu) romanıdır. O, XX əsrin ən nüfuzlu yazıçı və tənqidçilərindən biri kimi qəbul edilir.
Başqalarının nöqsanlarına qarşı təvazökarlığımızın gücü, onların bu çatışmazlıqları inkişaf etdirmə gücündən daha aşağıdır.
Bir başqa insanla olan münasibətlərimizdə ən ciddi səhvin mənbəyi xeyirxahlıq və o insanı sevməkdir. Bir gülümsəməyə, bir çiyinə aşiq oluruq. Bu qədər kifayətdir; sonra ümid və ya kədər dolu uzun saatlar boyunca bir insan mal edirik, bir şəxsiyyət yaradırıq. Və ardıyca aşiq olduğumuz adamla görüşəndə qarşımıza nə qədər qəddar həqiqətlər çıxsa da, həmin təbəssüm, həmin çiyin sahibindən xeyirxah insan görüntüsünü, bizi sevən qadın tipajını heç cür ayıra bilmərik; gəncliyindən bu yana tanıdığımız bir insan qocalsa da gəncliyini ondan ayrı düşünə bilmədiyimiz kimi.
Bir insan təxəyyülünün — əgər onu əvvəlcə təxəyyülü tanıyıbsa — bu qadınınkı kimi, balaca bir çöhrənin arxasına nələr sığışdıra biləcəyini anlayırdım; halbuki əksini də görürdüm: adi bir formada tanış olunubsa, bunca təxəyyül dolu varlığın maddi, hər cür dəyərdən yoxsul, səfil ünsürlərə parçalandığını da görürdüm. Mən, mənə görə, fahişəxanada iyirmi frankdan artıq dəyərə sahib olan, məndən isə sadəcə iyirmi frank qazanmaq istəyən bu qadın adlanan məxluqun, əgər başlanğıcda sirli, marağa səbəb olacaq, qavranılması, əldə edilməsi qəliz bir varlıq kimi xəyal edilsə, bir milyon frankdan artıq, qibtə ediləcək bütün mövqelərdən yüksək, hətta ailə sevgisindən də artıq dəyəri ola biləcəyini anlayırdım. Şübhəsiz, Robertlə mən eyni uzun çöhrəni görürdük. Amma bu çöhrəyə əsla kəsişməyəcək iki əks yoldan çatmışdıq və əsla eyni üzü görməyəcəkdik.
Bir insanın "yaxşı cəmiyyətdə qəbul olunmağa" və ya ən azı olmaq istəməyə daha çox haqqı yoxdur, çünki o, daha ağıllı və tərbiyəlidir. Bu, zəkalı insanların ən alçaq meyllərini əsaslandırmaq üçün zəkalarının arsenalında yer alan boş boşluqlardan biridir. Başqa sözlə, daha intellektli olmaq daha az olmaq üçün bəzi hüquqlar yaradır. Sadəcə olaraq, hər birimizin sinəsində müxtəlif şəxsiyyətlər tapılır və çox vaxt birdən çox üstün insanın həyatı filosofla snobun (snob — Yalnızca özündən yuxarıdakıları təqlid etməyə çalışan insan; kifayət qədər əsası olmayan iddiaları olan şəxs) birgə yaşayışından başqa bir şey deyil. Əslində şöhrətpərəstlikdən və gücə hörmətdən, "vəzifə adamlarından" tamamilə uzaq olan filosof və sənətkarlar çox azdır. Və daha incə və ya daha doymuş insanlar arasında snobizm (snobizm — yüksək intellektə, incə zövqə və ya hansısa sahədə avtoritet iddiası və eyni zamanda bu üstünlüklərdən guya məhrum olanlara qarşı təkəbbürlü münasibət) şöhrətpərəstliyi və gücə hörməti əvəz edir, eynilə dini inancların xarabalıqları üzərində xurafat yaranır. Əxlaq orada heç nə qazanmır. Dünyəvi filosofla dövlət nazirinin qorxutduğu filosof arasında ikincisi yenə də daha məsumdur.
Bir qadına aşiq olduqda əslində etdiyimiz şey, əhvalımızı onda əks etdirməkdir; buna görə də vacib olan qadının dəyəri deyil, əhvalın dərinliyidir; adi bir gənc qızın bizdə yaratdığı hisslər sayəsində mənliyimizin ən özəl, ən şəxsi, ən uzaq, ən əsas tərəfləri şüur üzünə çıxa bilər; mükəmməl bir şəxsiyyətin söhbətləri və hətta əsərlərini heyranlıqla seyr etməyin bizə verdiyi zövq bunu edə bilməz.
Bir vərdişin davamlılığı adətən onun absurdluğu ilə düz mütənasibdir.
Biz yalnız özümüzdən daha axmaq olmayan düşüncələri ağıllı hesab edirik.
Bu günün paradoksları sabahın qərəzləridir.
Bu həyatda xoşbəxtlik olsa belə, davam etməsi mümkün deyildi.
Bütün yaxşı kitabları oxumaq keçmiş əsrlərdə onları yazan ən hörmətli və maraqlı insanlarla söhbətə bənzəyir.
Erudisiya və sənətin qarışdığı və estetik həzzin daha da kəskinləşə bildiyi, lakin saf qalmadığı sevinclərdə bir növ eqoist özünüqiymətləndirmə qaçılmazdır.
Eşqdə pis seçimdən danışırsansa yanılırsan. Sevgi seçmir və hər hansı bir seçim varsa, bu, yalnız pis seçim ola bilər.
Gündəlik həyatımızın ən əhəmiyyətsiz təfərrüatlarında belə, heç birimizin hamı üçün eyni olan maddi bir bütöv olmadığını söyləmək olmaz və yalnız hesab kitabında və ya vəsiyyətnamədə bir səhifə kimi üzə çıxarmaq lazımdır; sosial şəxsiyyətimiz başqa insanların düşüncələri ilə yaradılır.
Hərəkətlərimizin başqa insanlarda yaratdığı təəssüratı aydın görmək asan deyil. İnanırıq ki, ətrafımızdakılar hərəkətlərimizdə əhəmiyyətsiz hər şeyi görməməzlikdən gələcəklər.
Hikmət bizi tapmaz; Biz onu başqa heç kimin bizim yerimizə gedə bilməyəcəyi bir səyahətdən sonra tapırıq.
Xoşbəxt illər itmiş illərdir; hərəkət etmək üçün iztirab gözləyirik. Hərəkət anlayışı, ilkin şərt olaraq iztirab məfhumuyla uzlaşır; yeni bir əsəri xəyal etmək üçün əvvəlcə çəkiləsi iztirabları düşünürük. Həyatda qarşılaşacağımız ən yaxşı şeyin iztirab olduğunu dərk etdiyimiz zaman da heç qorxmadan, sanki, bir qurtuluşu xəyal edərcəsinə ölümü düşünürük.
Xoşbəxtlik bədən üçün faydalıdır, ancaq kədər ruhun qabiliyyətlərini inkişaf etdirir.
İndi sizə deyə biləcəyim bir şey var: indi başa düşmədiyiniz bəzi həzzlərdən həzz alacaqsınız. Hələ ananız olanda tez-tez onun artıq olmayacaq günlərini düşünürdünüz. İndi tez-tez ona sahib olduğunuz keçmiş günləri xatırlayacaqsınız. Onların əbədi olaraq keçmişə atılacaqları bu dəhşətli şeyə öyrəşdiyiniz zaman, yavaşca onun canlandığını, yerini, bütün yerini sizin yanınızda tutmaq üçün geri döndüyünü hiss edəcəksiniz. Hazırda bu, hələ mümkün deyil. Özünüzü ətalət edin, gözləyin… səni sındıran anlaşılmaz güc səni bir az bərpa edəcək, mən bir az deyirəm, çünki bundan sonra da həmişə sənin haqqında bir şey qırıq qalacaq. Bunu da özünüzə deyin, çünki heç vaxt az sevməyəcəyinizi, heç vaxt təsəlli tapmayacağınızı, daim daha çox xatırlayacağınızı bilmək bir növ həzzdir.
İnsan həyatının bəzi günlərini qayalarla müqayisə etmək olar: yolun sonunu və kənarını görmədən onlara inanılmaz çətinliklə qalxırsan. Digər günlər düzənliyə bənzəyir: siz onlar boyunca asanlıqla, tez və maneəsiz hərəkət edirsiniz.
İstədiyimiz bir insana məxsus kimi görünən bir şeyin əslində ona aid olmadığını əvvəllər də bir çox dəfə sezmişdim. Amma keçən müddət bu həqiqətlə bağlı daha dəqiq bir dəlil təqdim etmişdi, çünki aradan iyirmi il keçdikdən sonra, özlüyümdə əvvəllər tanıdığım qızların deyil, onların o vaxtkı gəncliyinə indi sahib olan qızların dalıyca düşmək istəyirdim.
Mən gün batımına nifrət edirəm, onlar çox romantik, o qədər operativdirlər.
Mübahisədə güclü arqument rəqib üçün silaha çevrilə bilər.
Mülkə bağlılıq həmişə mal sahibinə ölüm gətirir.
Müstəsnalığın bayağılığa bu formada kölə olmağının bir çox nikahlarda qayda olduğu qənaətinə gəlmək üçün, əksini düşünmək kifayətdir: Elə üstün keyfiyyətlərə malik bir qadın var ki, sarsağın birinin onu ovsunlamasına, onun ən incə sözlərini amansızca qınamasına icazə verir və ən mənasız hoqqabazlıqları qarşısında, sevginin sonsuz tolerantlığıyla özünü itirir.
Şair hörmətli bir insanın diqqətinə layiq olmayan şeylərin qarşısında donub qalır. Ağacın qarşısında dayanır və eşitmə qabiliyyətini xarici dünyanın səs-küyündən kəsərək, bir dəqiqə əvvəl burada, şəhər bağında, qazonda bu tənha ağac onun qarşısına çıxanda hiss etdiklərini yenidən hiss etməyə çalışır. O, bu ağacın qarşısında dayanır, amma ona lazım olan şey, görünür, ağacın o biri tərəfindədir, çünki əvvəllər hiss etdiklərini artıq hiss etmir, sonra birdən onu yenidən hiss edir, amma onu dərk edə bilmir, içərisinə nüfuz edir. Şair bir saat bu ağacın qarşısında dayanır, yazda saysız-hesabsız kiçik ağ qıvrımlarını onun budaqlarının qara və dolaşıq hörülmüş budaqlarına necə yerləşdirdiyinə, solmayana qədər işıq saçdığına baxır. Ətirli qoxu, şüursuz və inamlı bir memarlıq düşüncəsi mənzərəni "terri albalı" adlandırdı. Şair baxır, eyni vaxtda həm özünə, həm də qoşa alçaya baxır və bir anlıq onun içindəki nə isə orada gördüklərini ört-basdır edir və onu bir dəqiqə gözləməyə məcbur etdiyi kimi, bir dəqiqə də gözləməli olur. Bəzi yoldan keçən, bir anlıq terri albalı ağacını ondan qoruyur. Şairi onun hər bir bənövşəyi borusundan yasəmənlərin çıxardığı tükənməz ətir də cəlb edə bilər; şair bu ətri daha kəskin hiss etmək üçün bir anlıq ayrılır və yasəməndən yalnız eyni qoxu və başqa heç nə çıxmasa da, onu daha kəskin hiss edir. Əşyaların qarşısında duran şair ona verilən tapşırığın şərtlərini durmadan təkrar oxuyan və heç bir şəkildə başa düşə bilməyən tələbə kimidir. Nəyinsə gözəlliyini sevinclə hopduran, özündə gizlənən sirli naxışlarını hiss edən şairdən başqa heç kim bu cazibəsi bizə çatdıra bilməyəcək.
Üzündəki ifadələr, sanki, mənim üçün yaradılmış bir dildə yazılmışdı; o mənim həyatımdakı hər şey idi, digər insanlar onun mənə diqtə edəcəyi qiymətləndirməyə bağlı olaraq mövcud idilər sadəcə.
Varlıq problemini həll etməyin yollarından biri də, bizə uzaqdan möhtəşəm və sirli görünən insanlara yaxınlaşıb heç bir sirləri, gözəllikləri olmadığını anlamaqdır; sağlamlığı qorumağın saf-çürük edilmiş fərqli yollarından biridir bu; çox da tövsiyə edilən bir metod olmaya bilər, amma yenə də həyatımıza davam etməyimizi və — ən yaxşısına çatdığımızda və ən yaxşısının çox da qeyri-adi olmadığına bizi inandırmaq şərtiylə, nəyinsə həsrətində olmamağımıza yol verdiyindən – ölümə boyun əyməyimizi təmin edən bir dinclik verir bizə.
