Tərbiyə

---

A

B

C

Ç

D

E

Ə

F

G

H

X

İ

J

K

Q

L

M

N

O

Ö

P

R

S

Ş

T

U

Ü

V

Y

Z

---

A

• Adi ehtiyacla yanaşı, sevgi-böyük tərbiyəçidir. Yaxınların sevgisi, bəxti gətirməyən insanı ehtiyac səbəbindən yaranan qanunlara riayət etməyə vadar edir. Çünki, əks təqdirdə bu qanunların pozulması müəyyən bir cəzaya səbəb ola bilər. Ziqmund Freyd
• Ağlın qiyməti yoxdur, tərbiyənin həddi. Adıgey atalar sözləri
• Ata-ananın mehriban münasibəti övlad üçün ən yaxşı tərbiyədir. Demokrit
• Az danışmağı, susmağı, soruşanda cavab verməyi, böyüklərə qulaq asmağı öyrətmək, nalayiq sözlər, söyüşlər, yersiz kəlmələr işlətdikdə utandırmaq, gözəl, zərif, xoş kəlamlardan istifadə etdikdə tərifləmək, buna adət etməyə hüsn-rəğbət oyatmaq lazımdır. O, müəlliminə, yaşca özündən böyük olanlara hörmət və xidmət etməyi bilməlidir. Böyük adamların övladları belə davranış qaydalarına daha çox möhtacdır. Onun müəllimi ağıllı, vicdanlı, əxlaq normalarına, uşaq ruhiyyəsinə bələd, şirin danışmaqda, insaflı rəftarda, vüqarlı, zəhmli davranışda, pak və təmizlikdə məşhur, şahların xasiyyətindən, adət və ənənələrindən, eyş-işrətlərindən, məclis və söhbətlərindən bixəbər, camaatın hər təbəqəsi ilə danışmağı bacaran, rəzil və alçaq adamlardan qaçmalıdır. Böyük adamların yaxşı tərbiyə görmüş, gözəl adətlər qazanmış uşaqları ilə bir məktəbdə oxumalıdır ki, darıxmasın, onlardan öyrənsin, başqa şagidlərə qibtə hissi ilə yanaşsın, onlarla bəhs-bəhsə girsin, elmə həvəsi artsın. Nəsirəddin Tusi

B

• Baş ürəyi tərbiyə etməlidir. Fridrix Şiller
• Bir adam cavanlığın ilk çağlarında nəfsini şəhvətdən qoruya bilsə, qəzəbinin qarşısını ala bilsə, dilini saxlaya bilsə, özünü ələ almağa adət etsə, belə adam üçün bu cür tərbiyə çətin olmaz, dəlilərin çənginə keçməkdən qorxmaz, nalayiq söz və söyüşlərə məhəl qoymaz, cürbəcür təhqiramiz tənələrə dözüb özündən çıxmaz, əksinə, belə danışıqlara gülər, onları zarafata salıb üstündən keçər. Nəsirəddin Tusi
• Bir uşağı tərbiyə edərkən ilk düşüncən onun namuslu bir insan olmasıdır. Bunun üçün də əvvəlcə gözəl ürək, sonra zəkalı baş lazımdır. Deni Didro
• Biz çalışmalıyıq ki gənclərimiz Azərbaycan xalqına xas olan mənəvi ənənələr arasında tərbiyə edilsinlər. Heydər Əliyev
• Biz hamımız aldığımız tərbiyənin övladlarıyıq. Klod Adrian Helvetsi
• Biz tərbiyə adı altında uşaqlıqdan fəzilətə aparan, ədalətli şəkildə tabe olmaq və ya hökmranlıq etməyi bacaran mükəmməl vətəndaş olmağı arzu edən və ona can atmağa məcbur edən tərbiyəni nəzərdə tuturuq. Platon
• Bizi gənclərin rahatlığı deyil, onları həyat mübarizəsi üçün daha yaxşı təchiz etmək lazımdır ki, bu, dəyişməz kosmik qanundur. Məhz buna görə də Yeni Epoxa strukturunda milli rifahın əsas amili insanların təhsili və tərbiyəsi olacaqdır. Məktəb proqramlarının, xüsusən ibtidai və orta məktəb proqramlarının təkmilləşdirilməsinə və genişləndirilməsinə təcili diqqət yetirmək lazımdır... Hələ uşaqlıqdan biliyə hörmət aşılanmalıdır. Məktəblərdə təkamülün bu həqiqi və tək pərvanəsinə konkret tarixi nümunələrlə diqqət yetirilməlidir. Elə bir vəziyyətə çatmaq lazımdır ki, elmə olan həvəs və ehtiram canımıza, qanımıza daxil olub, gündəlik həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilsin. Yalnız bundan sonra xalqların mədəniyyət yoluna qədəm qoyduğunu söyləmək mümkün olacaq. Yalnız bundan sonra bilik daşıyıcıları yalnız hər hansı bir ölkənin deyil, bütün dünyanın həqiqi xəzinələri hesab ediləcəklər. O zaman təkamülün sürətlənməsindən və [uzaq]] dünyalarla ünsiyyət xəyallarının həyata keçirilməsindən danışmaq mümkün olacaq. Beləliklə, biz bir mütəfəkkirin və liderin sözlərini təkrarlaya bilərik: “Birincisi, hamı öyrənməlidir, ikincisi, hamı öyrənməlidir, üçüncüsü, hamı öyrənməlidir, sonra isə görəcəyik ki, bilik ölü hərfə çevrilmir, əksinə həyatda tətbiq olunur." Helena İvanovna Roeriç
• Böyüyü tərbiyə elə, kiçik ondan öyrənəcək. Ərəb atalar sözləri

C

• Cəza asandır, tərbiyə - çətin. Alman atalar sözləri
• Cəzasız tərbiyə də yoxdur. Əfqan atalar sözləri

D

• Doğrudan da, ən aktual, ən vacib vəzifə uşaq və gənclərin təhsilidir... Adətən təhsili tərbiyə ilə qarışdırmaq adətdir, lakin artıq başa düşmək vaxtıdır ki, məktəb təhsili əksər hallarda qurulduğu kimi, təkcə gəncliyin əxlaqi tərbiyəsinə töhfə vermir, əksinə hərəkət edir. Anglo-Sakson ölkələrində məktəblər əsasən gənclərin əqli inkişafının zərərinə olan fiziki inkişafı ilə məşğul olurlar. Amma idmana hədsiz həvəs xarakterin kobudlaşmasına, zehni degenerasiyaya və yeni xəstəliklərə gətirib çıxarır. Düzdür, müasir ailə şəraitində evdə təhsilin vəziyyəti o qədər də yaxşı deyil. Ona görə də uşaq və gənclərin mənəvi baxımdan ağır və sahibsiz vəziyyətinə ən ciddi diqqət yetirməyin vaxtı çatıb. Bir çox uca məfhumlar vərdişdən tamamilə çıxıb, ən vulqar rahatlıq və statusa asanlıqla nail olmaq üçün gündəlik düsturlarla əvəzlənib...Təhsil proqramı həyatın özü qədər genişdir. Təkmilləşdirmə imkanları tükənməzdir...Biz bütün məktəb təhsilinə yeni yanaşma və yenidənqurma ərəfəsindəyik... Elmin bütün sahələrində yeni kəşflərin kəmiyyəti və sürəti o qədər sürətlə artır ki, tezliklə müasir məktəb təhsili dövrün yeni nailiyyətləri və tələbləri ilə ayaqlaşa və onlara cavab verə bilməmək; bütün təhsil sistemində yeni üsullar işlənib hazırlanmalı olacaq. Helena İvanovna Roeriç

Ə

• Əgər pedaqogika insanı hərtərəfli tərbiyə etmək istəyirsə, ilk növbədə onu hərtərəfli tanımalıdır. Konstantin Uşinski

G

• Gənc insanlar, eləcə də bizim özümüz üçün ən yaxşı tərbiyə təqlinlərdə yox, başqasına rəva bildiyimizi öz üzərimizdə sınamaqdır. Platon

H

• Hakimiyyət yalnız o vaxt böyük nemət olur ki, onu əldə edən adama təbiət və tərbiyə alicənablıq, qüvvətli ruh, geniş ürək, dərin ağıl, böyük təcrübə vermişdir. Pol Anri Holbax
• Heç bir ata-ana uşağına gözəl tərbiyədən daha yaxşı bir miras qoya bilməz. Məhəmməd peyğəmbər
• Həqiqət hər yerdə, xüsusilə tərbiyədə vacib şərtdir. Lev Tolstoy
• Hər bir kimsənin tərbiyə üsulu yumşaq olsa, onun övlad və törəmələri tərbiyəsiz olar. Əli

İ

• İncəsənət gəncliyə tərbiyə, qocalığa qazanc, yoxsulluğa var-dövlət və var-dövlətə bəzək verir. Fridrix Şiller
• İnsan tərbiyəsinin ən başlıca yolu əqidədir. Əqidəyə ancaq əqidə yolu ilə təsir etmək olar. Konstantin Uşinski
• İnsan tərbiyəsinin ən mühüm yolu inandırmaqdır. Konstantin Uşinski
• İnsana ömrü olduqca yemək və içmək nə qədər lazım olsa, elm və tərbiyə və əxlaqi-həsənə təhsil etmək o qədər lazımdır. Amma insanın insaniyyəti oxumaqla və heyvaniyyəti yemək ilə qaimdir. Pəs dirilik yeməkdən ötrü deyil, bəlkə, yemək dirilikdən ötrü lazımdır. Məhəmməd Tağı Sidqi
• İnsanı tərbiyə etməyin əsas məqsədi ancaq insanın özü ola bilər... və insanda tərbiyənin məqsədi ruhdur. Konstantin Uşinski
• İnsanlar nə üçün adi-gündəlik həyatda daha çox həqiqəti söyləyirlər? Ona görə yox ki, kimsə Allah deyilən bir qüvvə yalanı qadağan edir. Ona görə ki, əvvəlan bu daha asandır, ikincisi ona görə ki, yalan demək fantaziya, yaradıcılıq və yaddaş tələb edir. Bir də ona görə ki, adi münasibətlərdə sözün düzünü demək, birbaşa demək daha sərfəlidir: mən bunu istəyirəm mən bunu etmişəm və bu kimi; deməli, açıq istək və məqsəd, iradə yolu hiylə yoluna nisbətən daha etibarlı olur. Əgər bir uşaq ailədə başqa cür tərbiyə görürsə, o yalana alışır və istər-istəməz öz xeyrinə olanı deyir. Həqiqət duyğusu, yalana qarşı müqavimət onun üçün tamamilə yabançı və əlçatmaz bir şeyə çevrilir və o, günahsızcasına yalan danışmaqla ömür sürür. Fridrix Nitsşe
• İşin mənəvi dəyəri ondan ibarətdir ki, o, digər insanlardan daha yüksək mənbədən gəlir. O mənbə cəmiyyətdir; millətdir. Əslində, əxlaq yalnız ictimai, milli, özəl fərdlərdən ayrı və yuxarıda ola bilər. Millətin ictimai asayişi və əmin-amanlığı, rifahı, xoşbəxtliyi, gələcəkdə təhlükəsizliyi və məsumluğu, sivilizasiyanın tərəqqisi naminə maraq, zəhmət və fədakarlıq tələb edəndə canından keçməyi tələb edən milli mənəviyyatdır. Kamil xalqda milli əxlaqın tələbləri, demək olar ki, o xalqın insanları tərəfindən mühakimə olunmadan, vicdanlı və emosional motivlə irəli sürülür. Bu, ən böyük milli hissdir, milli həyəcandır. Millət anaları, millət ataları, millət müəllimləri və millət ağsaqqalları; Onların evdə, məktəbdə, orduda, fabrikdə, hər yerdə və hər işdə millətin övladlarına, millətin hər bir üzvünə yorulmadan və davamlı olaraq verəcəkləri milli tərbiyənin məqsədi, bu yüksək milli hissi gücləndirir. Əxlaqın milli-ictimai olduğunu söyləmək və onun ümmət vicdanının ifadəsi olduğunu söyləmək həm də əxlaqın müqəddəs atributunu tanımaqdır. Əxlaq müqəddəsdir; çünki onun bərabər dəyəri yoxdur və heç bir başqa cür dəyərlə ölçülə bilməz. Əxlaq müqəddəsdir; çünki ən böyük əxlaqi vicdanı olan cinayətkar üçün prioritetdir. Həmin cinayəti törədən cəmiyyət tək və təkdir. Başqa cinayətkar yoxdur. İlahiyyatda hətta məcazi mənada düşünülmüş cəmiyyət də gizlidir. Çünki vicdanımıza təsir edən mənəvi həyat, cəmiyyət üzvləri arasında əməl və təriflərdən ibarətdir. Həqiqi, doğru bir cəmiyyət sıx bir intellektual və əxlaqi fəaliyyətdir. Mustafa Kamal Atatürk

K

• Kim bir işdə xalqa rəhbər olmaq istəyirsə, başqasına tərbiyə verməyə başlamazdan əvvəl özünü tərbiyə etməlidir. Tərbiyə yalnız dil ilə öyüd verməkdən deyil, hərəkətləri ilə nümunə göstərməkdən də ibarət olmalıdır. Nəfsinə müəllim olub özünü tərbiyə edən şəxs insanlara müəllimlik edib onları tərbiyə edəndən daha çox tərifə layiqdir. Kim bir işdə xalqa rəhbər olmaq istəyirsə, başqasına tərbiyə verməyə başlamazdan əvvəl özünü tərbiyə etməlidir. Tərbiyə yalnız dil ilə öyüd verməkdən deyil, hərəkətləri ilə nümunə göstərməkdən də ibarət olmalıdır. Nəfsinə müəllim olub özünü tərbiyə edən şəxs insanlara müəllimlik edib onları tərbiyə edəndən daha çox tərifə layiqdir. Əli
• Kiminsə optimist və ya pessimist olduğunu bilmək üçün onlardan dərs haqqında nə düşündüklərini soruşmaq kifayətdir. Yaxşı, pedaqogikaya inanan yalnız nikbin ola bilər.

Q

• Qadının müdrikliyi və dəyanəti kişiyə namusluluq tərbiyə edir. Vasili Suxomlinski

M

• Məktəblərdə ən azı digər dərslər qədər tərbiyə və millilik üzərində dayanılmalıdır ki, vətəni cənnətlərə çevirəcək sağlam ruh və sağlam xarakterli nəsillər yetişə bilsin. Əbdüllfəttah Şahin
• Mənəvi tərbiyəsini düzgün quran millət həqiqi mənliyə sahib olacaqdır. Füyuzat jurnalı

N

• Nə üçün biz texniki institutlarda materialların müqavimətini öyrənirik, pedaqoji institutlarda isə şəxsiyyətin müqavimətini (onu tərbiyə etməyə başlayanda) öyrənmirik? Anton Makarenko

Ö

• Övladı tərbiyə etmək yalnız onu bəsləməkdən və böyütməkdən yox, eyni zamanda onun ürəyini, ağlını istiqamətləndirməkdən ibarətdir. Bunun üçün isə ananın xarakteri, elmi, inkişafı, bütün insani maraqların mümkünlüyü lazım deyilmi? Vissarion Belinski
• Övladlarınıza ehtiram göstərin və onları yaxşı tərbiyə edin ki, həmin gözəl tərbiyə nəticəsində bağışlanasınız. Məhəmməd peyğəmbər

P

• Pis tərbiyə almış adamda cəsarət kobudluğa, alimlik pedantizmə, məzəlilik oyunbazlığa, sadəlik qabalığa, həlimlik yaltaqlığa çevrilər. Con Lokk
• Pis tərbiyə almış adamı yenidən tərbiyələndirməkdən çətin şey yoxdur. Yan Komenski

T

• Tərbiyə ana qucağında başlayır, hər deyilən kəlmə isə uşağın şəxsiyyətini formalaşdıran bir kərpicdir. Namiq Kamal
• Tərbiyə ağacı yumşaq olanın övlad və təbbəələri tərbiyəsiz olar. Əli
• Tərbiyə ağılın müəllimi, düşüncə isə rəhbəridir. İohann Lavater
• Tərbiyə atalar sözləri ilə başlayıb, öz düşüncələri ilə bitməlidir. Pyer Büast
• Tərbiyə bədəni və ruhu gözəlləşdirməlidir. Platon
• Tərbiyə bir milləti ya hürr, müstəqil, şanlı, ali bir cəmiyyət halında yaşadır, ya da onu əsarət və səfillik içərisində qoyur. Mustafa Kamal Atatürk
• Tərbiyə də ancaq elmin gücü ilə olur. Nəriman Nərimanov
• Tərbiyə hər şeyə qadirdir. Klod Adrian Helvetsi
• Tərbiyə xoşbəxt günlərdə insanın bəzəyi, bədbəxt günlərində siğinacaq yeridir. Demokrit
• Tərbiyə insanda vərdiş və əməyə məhəbbət inkişaf etdirməlidir; ona həyatda özünə iş tapmaq imkanı verməlidir. Konstantin Uşinski
• Tərbiyə – nəfslə, təhsil – biliklə bağlıdır. İnsan yetkinləşdikcə bu iki proses bir-birini tamamlayır. Viktor Hüqo
• Tərbiyə prosesində ən böyük çətinlik uşaqların xarakterini korlamadan onları itaətdə saxlamaqdır. Qaston Levis
• Tərbiyə sənətinin bir özəlliyi var ki, demək olar ki, hamıya tanış və başa düşülən, başqalarına isə daha asan görünür və nə qədər başa düşülən və asan görünsə, insan onunla nəzəri və ya praktiki cəhətdən bir o qədər az tanış olur. Konstantin Uşinski
• Tərbiyə – uşaqda yeni imkanların, bacarıqların yaradılması deyil, onda mövcud olan imkanların qidalandırılmasıdır. Cüzeppe Madzini
• Tərbiyə vermək yuxudan oyatmaq deməkdir. Qotlip Teodor Hippel
• Tərbiyə və öyüd-nəsihət həyatın ilk anından ömrün axırına kimi davam edir. Platon
• Tərbiyə- yaxşı vərdişlərin mənimsənməsidir. Platon
• Tərbiyədə ən böyük səhv həddindən artıq tələskənlikdir. Jan Jak Russo
• Tərbiyəli adam vəzifəcə özündən aşağıdakılarla təkəbbürsüz, özündən yuxarıdakılarla isə hörmətlə və sərbəst danışmağı bacarır. Filip Dormer Çesterfild
• Tərbiyənin birinci şərti budur ki, uşağı onun təbiətini korlaya biləcək adamlarla və şeylərlə oturub-durmağa, oynamağa qoymayasan, çünki uşaq nəfsi sadə olar, ətrafdakıların xasiyyətini tez götürər. Uşağı mehribanlıq və məhəbbət doğuran kəramətlərlə tərbiyə etmək lazımdır, xüsusilə ağıla, şüura, idraka təsir edən başa salmaq yolu ilə; pul vermək, şirnikləndirmək kimi əsil-nəsəbə aid olan şeylərlə yox. Nəsirəddin Tusi
• Tərbiyənin böyük sirri- cismani və zehni çalışmlalrın həmişə başqaları üçün bir istirahət olduğunu təmin etmək qabiliyyətidir. Jan Jak Russo
• Tərbiyənin insanda ikinci təbiət yaratması üçün gərəkdir ki, bu tərbiyənin ideyaları şagirdlərin əqidəsinə, inancları vərdişlərə keçsin... İnsanda əqidə o qədər kök salıb ki, o, tabe olmalı olduğunu düşünməmişdən əvvəl ona tabe olur, o zaman ancaq o, onun fitrətinin elementinə çevrilir. Konstantin Uşinski
• Tərbiyənin qayəsi insanlarda olan qabiliyyətləri inkikaf etdirməkdir. Platon
• Tərbiyənin nəticəsi doqmatik inamdır. Jan Jak Russo
• Tərbiyənin vəzifəsi mənəvi həyata diqqəti oyatmaqdır... Əgər şagirdimiz çox şey bilirsə, amma boş maraqlarla maraqlanırsa, özünü mükəmməl aparırsa, amma əxlaqlı və gözəlliyə canlı diqqət oyatmırsa, sən təhsil məqsədinə çatmamışsan. Konstantin Uşinski

U

• Uşağa yaradan yox, tərbiyə verən atadır. Menandr
• Uşağı düzgün və normal tərbiyə etmək işindən çox asandır. Anton Makarenko
• Uşağın tərbiyə edilməsində ən böyük çətinlik, onların xarakterini korlamadan tabeçilikdə saxlanılmasıdır. Qaston Levis
• Uşağın tərbiyəsinə onu tanımaqla başlamalıyıq. Jan Jak Russo
• Uşaqların əsas tərbiyə məktəbi ər və arvad, ata və ana arasındakı qarşılıqlı münasibətdir. Vasili Suxomlinski

Ü

• Ümmətin rəhnüması tərbiyədir, millətin pişvası tərbiyədir. (Mirzə Ələkbər Sabir)

Y

• Yaxşı atanın verdiyi tərbiyəni heç bir məktəb verə bilməz. Höte
• Yeniyetmənin qəlbi, səpilən hər bir şeyi qəbul edən boş yer kimidir. Buna görə də mən sənin qəlbin bərkiməmiş və zehnin (başqa şeylərlə) məşğul olmamış səni tərbiyə etməyə başladım. Əli